گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەكات خوێندنەوە :هەڵوێست عبداللە كەریم

 گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەكات

خوێندنەوە :هەڵوێست عبداللە كەریم

بەشی هەشتەم و كۆتایی: فیلمی دیوار بە ئازاری جەستەیەوە ئازاری سیستەم بەیان دەكات 

هەر دوای وەرگرتنی خەڵاتی چلە خورمای زیرین گوینەی ئەگەرێتەوە بۆ پاریس و دەست ئەكات بە ئامادەكاری بۆ فیلمی دیوار، لەگەڵ ئەوەشدا كە ئازارێكی قورسی گەدەی هەیە بەڵام پشت گوێی ئەخات. لە پایزی 1982 بەیارمەتی (مارین كارمیتزی) دەرهێنەری فەرەنسی و جاك لانگ و دەسەڵاتدارنی فەرەنسا دەست ئەكات بە وینەگرتنی فیلمی دیوار. گوینەی دەربارەی ئەم فیلمە ئەڵێت "دوای دەساڵ بێدەنگی ئەم فیلمەم هاوارێك ئەبێت، بەڵام هاوارێكی وشك نا، بەڵكو هاوارێكی هۆنراوەیی لە بارەی ئازارەوە. هاوارێك دەربارەی كەسانێك كە ئەچەوسێنرێنەوە، نازانم ئایا هۆنراوەكە چاك ئەبێت یان نا. بەڵام دلنیام لەوەی كە هۆنراوەیەكی كاریگەر ئەبێت" ئەم فیلمە گوزارشت لە خراپی دۆخی زیندانیانی توركیا ئەكات كە تیایدا ژن، منداڵ، پیاو رووبەرووی هەموو جۆرەكانی ئازار و ئەشكەنجەدان ئەبنەوە. ئەم فیلمە وەڵامدانەوەی گوینەیە بۆ 12 ساڵی تەمەنی كە لە زیندان بوو و نمایشی دەسەڵاتێكی توندوتیژی فاشیستی سەربازی بیرۆكراسی ئەكات. فیلمی دیوار بە توندوتیژترین فیلمی گوینەی دائەنرێت و لە بیرەوەری خۆیدا ئەڵَیت "هەر شتیك كە لەم فیلمەدا نمایش كراوە، گیرانەوەی روداوێكی راستەقینەیە. ئەوان لەناو خوێن و ئاگرو فرمێسكدا، لە ناو تاریكایی دیوارەكاندا، بەدوای ئاو روناكیدا ئەگەران، من ئەم فیلمە ئەكەمە دیاری بۆ ئەو هاورێیانەی كە بە دوای ئاو و روناكیدا ئەگەرێن" گوینەی لە 13 كانونی دووەمی 1982 دەست ئەكات بە وینەگرتنی دیوار و لە یەكی نیسانی 1983 لە كاری وینەگرتن تەواو ئەبێت و بەشدار ئەبێت لە ڤیستیڤالی كان، هەرچەندە خەڵات بەدەست ناهێنێت بەڵام لە ڤیستسڤالی كان و وڵاتانی ئەوروپا بینەری زۆری ئەبێت. هاوشیوەی رێگا نمایشكردنی دیوار بۆ 17 ساڵ قەدەغە ئەكرێت و لە ساڵی 1999 بۆ یەكەمجار فیلمەكە نمایش ئەكرێت بەڵام دوای لابردن و كورتكردنەوەی چەندان دیمەنی وەك ئەشكەنجەدانی منداڵان لە ژێر ئاڵای توركیا و پەیكەری ئەتاتورك. لەكاتی وینەگرتنی دیوار و لە وەڵامی پرسیارێكی كریس كۆچیرا دا سەبارەت بە خەونی گوینەی بۆ دروستكردنی فیلمیك لەسەر كورد، گوینەی ئەڵێت" كیشەی كورد، كیشەیەكی قورسە. لەداهاتودا حەز ئەكەم فیلمێك لەم بارەیەوە دروست بكەم، كە باس لە شۆرشی نەتەوەیەك ئەكات، بۆ لەدایك بون و زیندوبونەوەی. لەم كاتەدا ئەمە كارێكی ئەستەمە. ئەبێت باس لە چیرۆكی نەتەوەی كورد بكەم، كە چۆن پەرتەوازە بون، چۆن ئەم هەموو هەست و بروا جیاوازانە پەیدا بوون. مێژو تەنیا چیرۆكی سەركەوتن نییە. بەڵكو چیرۆكی شكست هێنان و هەڵە و فێركردنیشە. من ئەگەر كوردیش نەبومایە، هەر بایەخم بەدۆزی نەتەوەی كورد ئەدا. بروانە تا رۆژگاری ئەمرۆش، دوازدە ملیۆن كورد لە توركیا بیبەشن لە كە مترین مافی مرۆیی. تەنانەت مافی ئەوەیان نییە ئازادانە بەزمانی دایكی خۆیان بدۆین. دەكرێ چاو لەوە بپۆشرێ؟" گوینەی پیش ئەوەی كۆچی دوای بكات ئەڵَیت "رۆژێك ئەگەرێمەوە بۆ كوردستان. دەمەوێت فیلمێك لە بارەی كوردستانەوە دروست بكەم، بەڵام ئیستا قورسە لە شاخەكانی ئەوروپا، كوردستان دروست بكەمەوە"

یەلماز "بەم زوانە بەجێتان ئەهێڵم". 

لە ساڵی حەفتاكاندا ئەو كاتەی گوینەی لە زیندانە توشی ئازاری گەدە و دواتریش توشی برینی گەدە ئەبێت بەو هۆیەی گوینەی لە زیندانە و چارەسەر ناكرێت تەنانەت ئەو كاتەش كە سەفەری ئەوروپای كرد و لە فەرەنسا نیشتەجێ بوو تەندروستی خۆی فەرامۆش كرد بۆیە برینەكە پەرەئەسێنێت و ئەبێت بە شیرپەنجە. لە پایزی 1983 ئازارێكی توند لە نیوان گەدە و دڵی گوینەیدا پەیدا ئەبێت لە پشكنینی پزیشكیدا دەرئەكەۆیت كە توشی شیرپەنجەی گەدەبووە و بە هەموو جەستەیدا بڵابۆتەوە و پزیشكەكەكان ئەڵێن كە تەنیا چەند مانگێكی لە ژیاندا ماوە. لەسەرەتای ساڵی 1984 گوینەی بە خێرایی كێشی لەشی دائەبەزَیت و دۆخی تەندروستی رۆژ بە رۆژ خراپتر ئەبێت. هەرچەندە نەشتەرگەری گەدەی بۆ ئەكرێت بەڵام سودی نابێت، گوینەی تێ ئەگات كە ماوەیەكی كەمی لە ژیاندا ماوە هەربۆیە بۆ دابینكردنی داهاتویەك بۆ هاوسەر و منداڵەكانی لە بەهاری 1984 خانوویەكی دوو قات لە قەراغی شاری پاریس ئەكرێت. تەندروستی گوینەی رۆژ بە رۆژ خراپتر ئەبێت، قژی ئەرۆتێتەوە و بەخێرای كێشی دائەبەزێت بەجۆرێك لە مانگی كۆتای تەمەنیدا زیاتر لە بیست كیلۆ لە كێشی لە دەست ئەدات. لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوام ئەبێت لە نوسینی ئەو سیناریۆیانەی كە ئەیەوێت لە داهاتودا بیان كات بە فلیم. لە دوا مانگەكانی ژیانیدا بەبەردەوامی هاورێكانی لە هەموو لایەكی جیهانەوە سەردانی ئەكەن. لەگەڵ ئەوەی كە تەندروستی زۆر خراپ ئەبێت بەڵام سەردانی هەندێك كۆر و كۆبونەوە و كۆنفرانس ئەكات و ئامادەی ئەو خۆپیشاندانانە ئەبێت كە بە دژی دەوڵەتی توركیا ئەنجام ئەدرێت. گوینەی لەگەڵ خۆیدا ئەلیف و یەلماز بۆ خۆپیشاندانەكان ئەبات بەو ئامانجەی هەمان هەستی شۆرشگێری لە ناخی مندالەكانیدا دروست بكات و وەك مامۆستایەك مامەلەیان لەگەڵ ئەكات و بەردەوام فێری وانەكانی سۆشیالیزمی و چەپیان ئەكات و باسی نەهامەتیەكانی كوردبونیان بۆ ئەكات.

جارێكی دیكە نەشتەرگەرییەكی دیكە بۆ گەدەی گوینەی ئەكرێت بەڵام سودی نابێت و ناتوانرێت وەرەمەكە بوەستێنرێت. بۆ پشوی هاوینی 1984 گوینەی خیزانەكەی ئەبات بۆ كەنار دەریای فەرەنسا و لەماوەی پشویاندا ئەتوانێت تەنیا خواردنە دەریاییەكان بخوات بەڵام بەهۆی ئازاری گەدەیەوە ناچار ئەبێت كە خواردنەكەی كەم بكاتەوە. پیش كۆتای هاتنی پشوی هاوین گوینەی و فاتوش ئەگەرَینەوە بۆ پاریس بۆ پشكنین و دكتۆرەكان بە گوینەی ئەڵێن كە چەند هەفتەیەكی لە ژیاندا ماوە بەڵام گوینەی ئەم هەواڵە لە منداڵەكانی ئەشارێتەوە. لە 3 ی ئابی 1984 بۆ یادی هەژدەساڵەی لەدایك بونی ئەلیف، گوینەی و خیزانەكەی ئەگەرێنەوە پاریس، لەگەڵ ئەلیفدا ئەچنە بازار بۆ ئەوەی بەدڵی ئەلیف دیارییەكی بۆ بكرێت هەرچەندە توانای رۆشتنی زۆر زەحمەت ئەبێت. دوای دوهەفتە گوینەی دۆخی تەندروستی زۆر تێك ئەچێت و دكتۆر داوای لێ ئەكات لە ژێر چاودێری وردی پزیشكدا لە نەخۆشخانە بمێنَیتەوە. هەربۆیە هەفتەكانی كۆتای تەمەنی لە نەخۆشخانەی ئینتەرناشیۆناڵ یونڤێرستی لە ژێر چاودَیری پزیشكەكاندا تیئەپەرێنێت و رۆژ لە دوای رۆژ تەندروستی خراپتر ئەبێت. ئەو وینانەی گوینەی كە لە دوارۆژەكانی تەمەنیدا گیراون بەئاشكرا ئازاری نەخۆشییەكەی لە لاوازی چەستەیدا ئەبینرێت بەڵام خەندە لەسەر لێوەكانیتی و بەهیچ جۆرێك ترس لە مردن بەسیمایەوە نابینرێت. بەرۆژ و بەشە و هەرجارەو یەكێك لە ئەندامانی خیزانەكەی بە نۆرە چاودێری گوینەی ئەكەن. لە دوایین هەفتەی ژیانیدا گوینەی بە منداڵەكانی رائەگەیەنێت كە توشی شیرپەنجەبووە و لە دوارۆژەكانی ژیانیدا بە چرپەوە بە ئەلیف و یەلماز ئەڵێت "بەم زوانە بەجێتان ئەهێڵم". ئیتر گوینەی توانای قسەكردنی نامێنێت تەنیا ئەتوانێت سەرو و چاوی بجولێنێت، فاتوش رێگە نادات چیتر یەڵماز سەردانی باوكی بكات، پزیشكەكان ئامۆژگاری فاتوش ئەكەن كە سەردانی گوینەی نەكات چونكە فاتوش بە بینینی گوینەی زۆر خەمگین ئەبێت و ئەگری و ئەمەش كاریگەری خراپ لەسەر گوینەی بەجَی ئەهێڵێت. لەجیاتی فاتوش بەردەوام هاورێكانی گوینەی سەردانی ئەكەن و چاودێری ئەكەن. گوینەی بە ئاماژە بە هاورێكانی ئەڵێت كە چیتر رێگا بە ئەلیف نەدەن كە سەردانی بكات و باوكی بەو لاوازییە ببینێت. هەمان ئیوارە گوینەی ئەكەوێتە كۆماوە و بۆ ماوەی سێ‌ رۆژی كۆتای ژیانی لە ناو كۆما ئەبێت. لە كاتژمێر پێنج و بیست خولەكی بەرەبەیانی رۆژی یەك شەممە، 9 ی ئەیلولی 1984 یەڵماز پوتن گوینەی لە تەمەنی 47 ساڵیدا لە لوتكەی ناوبانگدا بە نەخۆشی شێرپەنجە كۆچی دوایی ئەكات.

هەمان رۆژ میدیاكانی فەرەنسا هەواڵی كۆچی دوایی گوینەی زیاتر وەك شۆرشگێرَیك بڵاو ئەكەنەوە. ئەگەرچی بەپێی یاسا بلاوكردنەوەی هەواڵ لەسەر گوینەی لە توركیا قەدەغەیە بەڵام رۆژی دواتر مردنەكەی ئەبێتە مانشێتی گۆڤار و رۆژنامەكان و هێرشی توندی ئەكرێتە سەر. میدیاكان بەردەوام لە دەوری ماڵەكەی گوینەی ئەسورێنەوە بۆ گرتنی وینەی خەمگینی خیزانەكە بەڵام گوینەی پێش مردنی رَینمایی فاتوش و منداڵەكانی كردبوو كە ئەبێت بەهێز و خۆراگرانە خۆیان نیشان بدەن و نەگرین. هەربۆیە فاتوش ئامۆژگاری منداڵەكانی ئەكات كە لە ماڵەوە بگرین بۆ ئەوەی لە مەراسیمی بەخاك سپاردنی باوكیاندا خۆراگر و بەهێزبن. چوار رۆژ دوای مردنی گوینەی و لە بەرەبەیانی 13 ئەیلولی 1984 دا تەرمی گوینەی لە ناو سەدان چەپكە گوڵدا لە هۆلێكی شاری پاریس دائەنرێت. ئەندامانی خیزانەكەی، هاورێیان و كەسانی دیكە كە بۆ بەشداریكردن لە مەراسیمی بەخاك سپاردنەكەی لە پاریس ئەبن، دوا مالئاوایی خۆیانی لێ ئەكەن. پاشان تەرمی گوینەی بە شەقامەكانی پاریسدا بەناو گەورە مەیدانی كۆماریدا، بەرەو گۆرستانی سیمیتیر دو پیر لاشیس كە یەكێكە لە گەورەترین گۆرستانەكانی پاریس، دەبرێ و لەوی ئەسپەردەی خاك ئەكرێت. ئەو كەسانەی كە لە ریزی پیشەوەی مەراسیمەكە بەشدار ئەبن وەزیری رۆشنبیری فەرەنسی جاك لانگ، فاتوشی هاوسەری،یەلماز و ئیلیف، هونەرمەندان و سیاسەتمەدارە چەپەكان ئەبن. مەراسیمی بەخاك سپاردنی گوینەی بووە بە یەكێك لە گەورەترین مەراسیمەكانی ناشتن كە شارەوانی پاریس لە شارەكە بەفەرمی رێكی خستبێت. هەندێك لە میدیاكان مەراسیمەكە بە مەراسیمی ناشتنی ڤیكتۆر هۆگۆ بەراورد ئەكەن. لەكاتی مەراسیمەكە چەندین شەقامی شارەكە دائەخرێن، بە فرۆكەو پاس و شەمەندەنەفەر لە هەموو وڵاتانی دنیاوە خەڵك بەلێشاو دێن بۆ دوا ماڵئاوایی كردن لە گوینەی و زیاتر لە بیست هەزار كەس بەشداری لەو مەراسیمە ئەكەن. ئەو كەسانەی ناتوانن بەشداری ئەم مەراسیمە بكەن لە رۆژانی دواتردا سەردانی گۆرەكەی ئەكەن، تەنانەت تا ئەمرۆش و رۆژانە چەپكە گولی نوێ لەسەر گۆرەكەی ئەبینرێت و سەردانی گۆرەكەی بەردەوامە. گۆرستانی سیمیتیر دو پیر لاشیس جێگەی گەورە هونەرمەند و شۆرشگێر و پەنابەرانی بەناوبانگە كە وەك گوینەی لە خاكی خۆیان پەرتەوازە بوون. كە ئەوانیش بەلزاك، مارسیل پرۆست، جۆرج میلیس، ئیدیز پیاڤ، ماریا كالاس، شۆپین، ئۆسكار وایەلد، سادق هیدایەت، جیم مۆریسن. یەكیك لەو هۆكارانەی كە گوینەی ئەو گۆرستانەی هەڵبژاردووە شوێنی ناشتنی تەرمی شۆرشگیرە چەپەكانی كۆمیونە، كە لە ساڵی 1871 دا یەكەم شۆرشی چەپ هەلئەگرسێنن. ئەم شۆرشگیرانە هەفتەیەك لە شەقامەكانی پاریس ئەجەنگن بەڵام ئەكوژرێن و شۆرشەكەیان شكست ئەهێنێت و تەرمی ئەو شۆرشگیرانە لەم گۆرستانە بەكۆمەڵ ئەخرێتە چاڵێكەوە و ئەنێژرێن.

لە كۆتایدا زۆر سوپاس بۆ هاورێیانی هەفتەنامەی رێگای كوردستان بۆ بڵاوكردنەوەی ئەم بابەتە بە هەشت بەش. 

بەشی هەشتەم لە ژمارە 1188 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/9/17 بڵاو بۆتەوە ولینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە..

 https://en.calameo.com/read/00078301808dcc6304fa1 

 

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24616-2019-09-17-08-32-05

گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزموونی بەرەنگاریی چەپ دەكات خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە كەریم

 گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزموونی بەرەنگاریی چەپ دەكات

خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە كەریم

بەشی حەوتەم: بەرەو ئەوروپا و هەڵبژادنی بژاردەی یەكەم 

لە 12ی ئۆكتۆبەری 1980 لە كاتێكدا كە كودەتایەكی سەربازی لە توركیا روئەدات، گوینەی لە زیندانەوە سەرقاڵی بەرهەمهێنانی فیلمی رێگا ئەبێت ،بەڵام زیاتر لە جاران هەست بە مەترسی لەسەر ژیانی ئەكات. دەسەڵاتداران هەموو جۆرە چالاكی و ئازادییەكی گوینەی لە زینداندا قەدەغە ئەكەن و لە زیندانی ئیمرالییەوە ئەیگویزنەوە بۆ زیندانی ئەسپارتا، سەردانی هاورێكانی كەم ئەكەنەوە، ئامێر و كەرەسەی نوسین و پەرتوكی ناو ژورەكەی لا ئەبەن. هەربۆیە لەو رۆژگارەدا گوینەی ئەڵێت: "تەنیا دوو رێگا لە بەردەمم هەیە...بجەنگم، یان وازبێنم. من رێگای یەكەم هەڵدەبژێرم ". هەربۆیە گوینەی بیر لە هەڵهاتن لە زیندان و توركیا ئەكاتەوە ئەوەش بەچەندان هۆكاری وەك: لەسەر پەرتوكێكی سیاسی لە ژیر ناوی لەبارەی فاشیزمەوە كە لە زینداندا ئەینوسێت داوا ئەكرێت حەوت ساڵ و نیو سزا بدرێت، پاش بلاوبونەوەی نوسینێكی دیكەی بە ناوی دابەشبونی سیاسەت داوا ئەكرێت حەوت ساڵ و نیوی دیكە سزا بدرێت و پاشان دوو ساڵ و نیویش لە ناو ماڵی خویدا دەست بەسەر بكرێت. جگە لە هەموو ئەمانەش گوینەی نامەیەك بۆ بەرێوبەری ڤیستیڤاڵی ڤەلەد وەلید، فیرناندۆ هیریرا ئەنوسێت و قسە لەسەر قەدەغەكردنی فیلمەكانی ئەكات. لەسەر ئەم نامەیەش داوا لە دادگا ئەكرێت كە پێنج ساڵی تر زیندانی بكرێت. لەگەڵ چەندین هۆكاری تردا كۆی ساڵانی زیندانیكردنی گوینەی ئەگاتە زیاتر لە سەد ساڵ فیلمەكانی میگەل، دوژمن، هاورێ و كتێبی ( 13 چیرۆك بۆ كورەكەم) قەدەغە كران. لایەن سوپاوە فشار ئەخرێتە سەرهاورێ، هاوسەر و تەنانەت ئەلیفی كچیشی. هەربۆیە گوینەی پلانی هەڵهاتن دائەنێیت و لە 9 ی تشرینی یەكەمی 1981 بەبۆنەی جەژنی بایرامەوە مۆڵەتی پشو وەرئەگرێت. سەرەتا گوینەی ئەرواتە یۆنان پاشان بۆ دورگەكانی میگیستی و دواتر لە فرۆكەخانەی ئەم دورگەیەوە ئەروات بۆ شاری ئۆتەین لە فەرەنسا و لەوێشەوە بۆ پاریس. هەڵبەت پێش هەڵهاتنی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی فەرەنسا لە پەیوەندیدا بووە و ئەوان بەڵینیان بە گوینەی دابوو كە وەك زیندانی سیاسی مامەڵەی لەگەڵ بكەن و ژیانی بپارێزن. لەهەمان كاتدا فاتوش، ئەلیف و یەلماز بە فرۆكە ئەرۆن بۆ سویسرا. دوای ئەوەی گوینەی ئەگاتە پاریس ئەروات بۆ مارسیلیا و لەگەَل خیزانەكەی چاویان بە یەك ئەكەوێتەوە و ئەبێت بە یەكەمین جار كە گشت ئەندامانی خیزانەكە بەیەك شادببنەوە. پاش تەواوكردنی مامەڵە یاساییەكان گوینەی و خیزانەكەی ئەرۆنە زیورك كە ژورێكی مونتاژ ئامادە كراوە بۆ كاركردنی گوینەی لەگەڵ ئیلیزابیز ڤیخلیدا. دوا ئەوەی پشوەكەی تەواو ئەبێت دەسەڵاتدارانی توركیا دەست ئەكەن بە گەران بە دوای گوینەی وپاشان بۆیان دەرئەكەوێت كە گوینەی هەڵاتووە. بەهۆی ئاشكرا بوونی شوێنی مانەوەی، تەنیا یەك هەفتە ئەتوانێت لە شاری زیوركی سویسرا بمێنێتەوە و سویسرا نایەۆیت مۆڵەتی مانەوە بۆ ماوەیەكی دریژ بداتە گوینەی. هەربۆیە دەسەڵاتدارانی توركیا هەوڵی دەستگیركردنی گوینەی ئەدەن و داوا لە پۆلیسی ئینتەربۆل ئەكەن كە هاوكاریان بكات. لێرەوە جارێكی دیكە ژیانی ئەكەوێتە مەترسییەوە بۆیە ئەگەرێتەوە بۆ فەرەنسا و لە گوندێكی بچوكی شارۆچكەی دیڤۆن نیشتەجی ئەبێت. لێكۆلەرەوەكانی دەزگای سیخوری میتی توركی هەنگاو بە هەنگاو بە دوای گوینەیەوە ئەبن هەربۆیە ناسنامەی نوی بە ناوی خوازراوەوە بۆ خۆی و خیزانەكەی دەرئەكات.

ئەرشیفێك دەوڵەتێك بۆی ناسرێتەوە 

زۆربەی وێنەكانی گوینەی ئەرشیف نەكراون یان بە كوالێتییەكی نزم هەیە، .... دوای ئەوەی گوینەی لە توركیا هەڵدێت دەسەڵاتدارنی توركیا گشت نوسین و فیلمەكانی گوینەی قەدەغە ئەكەن. رەگەزنامەی توركی ڵی ئەسەننەوە، لەهەمان كاتدا گوینەی وەك تیرۆرستێكی كورد ئەناسرێت و ناو و وشەی گوینەی لە میدیاكاندا قەدەغە ئەكرێت. بەڵام ئەم كارەی دەسەڵاتدارانی توركیا خۆشەویستی بینەرەكان و خەڵكی بۆ گوینەی زیاتر ئەكات، گوینەی ئەبێتە رەمزی شۆرشگێری و وەك ئەفسانەیەك باس ئەكرێت. لە میدیاكانی جیهاندا وەك شۆرشگێرێك كە بە تەنیا دژی دەوڵەتی توركیا جەنگ ئەكات، باس ئەكرێت. بەتایبەت دوای فیلمی رێگا و دیوار دادگای باڵای توركیا بریار ئەدات گشت كارو فیلمەكانی گوینەی قەدەغە بكرێن، هەربۆیە زۆربەی فیلمەكانی دەستی بەسەردا ئەگیرێت و لەناو ئەبرێن، پاشان دەست ئەكەن بە كۆكردنەوەی نیگەتیڤ و كۆپی رەسەنی فیلمەكانی، هەموو كۆپییە نیگەتیڤ و ئۆرجینالانەی كە دەست پۆلیس ئەكەوێت ئەسوتێنرێن و لەناو ئەبرێن. گشت نوسن و فیلمەكانی گوینەی قەدەغە ئەكرێت. لەدادگای توركیا سزای زیندانی بۆ دەیان تۆمەت بەسەر گوینەی دەسەپێنرێت و كۆی سزای ئەو تۆمەتانە دەكاتە زیاتر لە سەد ساڵ. ئەم هەوڵانە نەك ناتوانێت ئەرشیفی گوینەی بسرێتەوە بەڵكو بەجورێكی تر و لە چەندین كەناڵی تر ئەرشیف و پەیامی گوینەی بڵا ودەبێتەوە .

سەركەوتنی گوینەی لە كان و مشتێكی توند 

پیش ئەوەی گوینەی بگاتە سویسرا لە نیوان مانگەكانی تەموز بۆ تشرینی یەكەمی 1981 هەموو دیمەنەكانی فیلمی ریگ پرنت ئەكرێن و لایەن ئیلیزابیز ڤیخلیی مۆنتیرەوە بەیەكەوە ئەنرێن. لە نیوان تشرینی یەكەمی 1981 و كانونی دووەمی 1982 دا بۆ ماوەی سێ‌ مانگ بە شێوەیەكی نهێنی گوینەی خەریكی مۆنتاژكردنی فیلمەكەی ئەبێت و خۆی سەرپەرشتی مۆنتاژی هەموو فیلمەكە ئەكات و كاری تەكنیكییەكانیش لە لایەن ئیلیزابیز ڤیخلیی ئەنجام ئەدرێن. دوای تەواوكردنی مۆنتاژ بۆ ریكۆردكردن و میكسی دەنگی ئەكتەرەكان گوینەی ئەڕوات بۆ پاریس و بەیارمەتی دانیال میتران ئاسانكاری بۆ مانەوەی گوینەی و خیزانەكەی ئەكرێت. 

بۆ ریكۆردی دەنگ، گوینەی سود لەو ئاوارە كورد و توركانە وەرئەگرێت كە لە پاریس ئەژین و لە ئەلمانیاشەوە كورد ئەهێنن بۆ ریكۆردكردنی حیوارەكان و گشت ئەو دیالۆگ و دەنگانەی لە فیلمەكەدا بەكارهاتوون لە لایەن گوینەی خۆیەوە لە فەرەنسا سەرپەرشتی تۆماركردنی كراوە.

لە ماوەیەدا گوینەی رۆژانە بۆ ماوەی زیاتر لە دوانزە كاتژمێر بەبەردەوامی كارئەكات و هەندی جار هەست بە ئازارَیك لە گەدە و پشتیدا ئەكات بەڵام فەرامۆشی ئەكات. لەناوەراستی نیسانی 1982 مۆنتاژی یەكەمی فیلمی رێگا تەواو ئەبێت كە ماوەكەی 135 خولەك ئەبێت و چیرۆكی شەش زیندانی ئەگێرێتەوە و دواتر فیلمەكە كورت ئەكرێتەوە بۆ پێنج زیندانی. لەبەر ئەوەی گوینەی پلانی ئەوەی هەیە كە لە ڤیستسڤاڵی كاندا بەشداری پێ بكات بۆیە ئەبوو لە مانگی نیساندا مۆنتاژی تەواو ببێت و هەر لەو مانگەشدا پیشانی بەرێوبەرانی ڤیستسڤالەكە بدات بۆ قبوڵكردن و وەرگرتنی بۆ نمایشكردنی لە ڤیستسڤالەكەدا. 

بەرێوەبەرانی ڤیستسڤالەكە هەواڵی بەشداریكردنی گوینەی بە فلیمی رێگا تاكو دەستپَیكردنی ڤیستسڤالەكە راناگەیەنن و بە نهێنی ئەیهێڵنەوەو پەیمان ئەدەن كە لەكاتی نمایشكردنی ریگا، لەكاتی وەرگرتنی خەڵاتەكە و كاتی لێدوانی بۆ میدیاكان گوینەی بپارێزن. گوینەی و فاتوش بە نهێنی ئەرۆنە پاریس و تەنیا چەند هاورێیەكی كەمی گوینەی ئەزانن كە فاتوش و گوینەی لە شاری كانن. مانەوەی گوینەی لە كان و پاراستنی ژیانی لەوی ئەبێتە هۆی دروست بونی ئالۆزی توند لەنیوان فەرەنسا و توركیا كە هەردوكیان ئەندامی ناتۆن و تەنانەت دەسەڵاتدارانی ئەمریكا كۆبونەوەیەك لە نیوان بالویز و نوینەرانی فەرەنسا و توركیا رَك ئەخەن بۆ هێمنكردنەوەی دۆخەكە. لە 14 ی گوڵانی 1982 ڤیستیڤالی كان دەست پێ ئەكات و لە هەمان رۆژدا پرنتی فیلمی رێگا بە ژیرنوسەوە تەواو ئەكرێت و ئەبرێت بۆ ڤیستسڤالەكە. گوینەی لە پرێكدا لە ڤیستسڤالەكە دەرئەكەوێت و هەر لە پرێكیشدا بەخێرایی دیارنامێنێت و خۆی لە چاوی میدیاكان دور ئەخاتەوە. دەسەڵاتدارانی فەرەنسا دوو پاسەوانی تایبەت بۆ گوینەی دابین ئەكەن لە ترسی تیرۆركردن یان رفاندنی. فیلمی ریگا لە رۆژی 19 ی گولان بۆ یەكەم جار لە هۆڵی بۆنیول نمایش ئەكرێت و رەخنەگران و بینەران پیشوازیەكی باشی لی ئەكەن و هەموویان هاوار ئەكەن گوینەی، گوینەی، گوینەی. پاش نمایشكردنی فیلمەكە گوینەی بۆ 3 رۆژی دیكە لە ڤیستسڤالی كان ئەمینَیتەوە و دواتر بە فرۆكەیەكی تایبەت لەگەل فاتوش و ئیدی هاورێی لە كانەوە بۆ یۆنان ئەرۆن. گوینەی بە فەرمی لەلایەن میلینیا میركوری وەزیری كلتوری یۆنان كە ئەویش تیروانینێكی چەپانەی هەیە، بانگهیشت ئەكرێت بۆ ئامادەبونی لە كۆنفرانسی كۆبونەوەی وەزیرانی وڵاتانی سەرسنوری دەریای سپی لە دورگەكانی هایدرای یۆنان. میلینیا میركوری بەفەرمی پیشوازی لە گوینەی ئەكات و گوینەی لەوی لیدوانی رۆژنامەنوسی ئەیات. توركیا داوا لە دەسەڵاتدارانی یۆنان ئەكەن كە گوینەی رادەستی توركیا بكەنەوە بەڵام ئەوان رەتی ئەكەنەوە. گوینەی سێ‌ رۆژ لە یۆنان ئەمێنێتەوە و پاشان بە فرۆكەیەكی تایبەت ئەگەرێتەوە بۆ كان بۆ خۆ ئامادەكردن بۆ دوا رۆژی ڤیستیڤالەكە. دادوەرانی ڤیستیڤالەكە لە نیوانیاندا سیدنی لومیتی دەرهێنەری ئەمریكی، مرینال سینی دەرهَینەری هندی بەنگالی، گابریل گارسیا ماركیزی نوسەری كۆلۆمبی، جیرالد جاپلنی كجی جارلی جاپلن، بە كۆی دەنگ هاورا ئەبن بۆ بەخشینی خەڵاتی چلە خورمای زیرینی باشترین فلم بە فیلمی رێگا بە هاوبەشی لەگەل فیلمی دیارنەمانی كۆستا گاڤراسی دەرهَینەری یۆنانی. پەخشی راستەوخۆی وەرگرتنی خەڵاتەكە ئەلیف و گوینەی زۆر دلخۆش ئەكات كە بەتەنیا لە ماڵەوە ئەبن، هاورێیان و دۆستانی گوینەی لە ئەستەنبوڵەوە و بۆ سەركەوتنی گوینەی ئاهەنگ ساز ئەكەن. لە كاتی راگەیاندنی خەلاتەكە، گوینەی لەگەڵ گاڤراسدا ئەچنە سەر ستەیج بۆ جەند خولەكێك لە ناو ئاپۆرای چەپلەرێزانی جەماوەردا ئەمێننەوە. گوینەی لە لێدوانێكی رۆژنامە نوسیدا ئەڵیت: " ئەم خەڵاتە تەنیا بە من نەدراوە و بە تەنیا بۆ من نییە، بەڵكو بۆ هەموو مرۆڤایەتییە" لەكاتی وەرگرتنی خەڵاتەكە، گوینەی وەك ئاماژەیەكی شۆرشگیرانە، مشتی توند ئەكات و بەرزی ئەكاتەوە. وینەی ئەو مشتە توندەی گوینەی، بووەتە سیمبولی شۆرشگیرانەی كەسایەتی گوینەی و سینەماكەی. دوای وەرگرتنی خەڵاتەكە گوینەی زیرەكانە و زۆر بەخێرایی ڤیستیڤالەكە جێ‌ دەهێلێت. دوای ئەوەی دەسەڵاتدارانی توركیا شكستیان هێنا لە دەستگیركردنی گوینەی لە رێی هەوڵە دیبلۆماسییەكانیانەوە فشاریان خستە سەر وڵاتانی ئەوروپا كە رێگە نەدەن گوینەی سەردانیان بكات. هەربۆیە بەریتانیا و ئەمریكا لە كاتی نمایشكردنی فیلمەكە رێگەیان نەدا كە گوینەی لە لەندەن و نیۆرك ئامادە ببێت هەروەها ئەلمانیاش ئامادەبونی گوینەی بە هەرەشە زانی بۆ كۆبونەوەی كوردان و توركانی نیشتەجێی ئەلمانیا و دروستبونی پەشێوی لە نیوانیاندا.

دواتر مافی بلاوكردنەوەی فیلمی رێگا بە پەنجا وڵات ئەفرۆشرێت و لە سینەماكانی ئەو پەنجا ولاتە نمایش ئەكرێت و فیلمەكە یەك ملیۆن فرانك بۆ كۆمپانیای كاكتۆس قازانج ئەكات. لە بەرامبەردا لە توركیا قەدەغە ئەكرێت و لە ساڵی 1999 و دوای 17 ساڵ لە قەدەغەكردنی بۆ یەكەمین جار لە سینەماكانی توركیا نمایش ئەكرێت. زیاتر لە سێ سەد هەزار كەس رێگا ئەبینن. تا ئیستا و دوای مردنی گوینەی چەندین فیرژنی رێگا بە مۆنتاژی جیاواز جیاواز بڵاو كراوەتەوە و كێشەی بەردەوام لەسەر مافی خاوەندارێتی كردنی ئەم فیلمە هەیە لە پێش مردن و دوای مردنی گوینەی. ئەو گۆرانكارییانەی كە لە فیلمی رێگادا كراوە بە بەراورد بەو ڤیرژنەی كە گوینەی لە كان نمایش كرا ئەمانەیە: تۆماركردنەوەی موزیك و دەنگ، لابردنی وشەی كوردستان، گۆرانكاری لە چیرۆك، كورتكردنەوەی دیمەن و كات، گۆرانكاری جیوگرافی و جەندین گۆرانكاری دیكە كە بووەتە هۆی ئەوەی ئەم فیلمە بە چەندین ڤیرژنی جیاواز لە دنیادا بلاو ببَیتەوە.

 

ماویەتى ...

بەشی حەوتەم لە ژمارە 1187 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/9/10 بڵاو بۆتەوە ولینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

 https://en.calameo.com/read/00078301889c571d65b7d 

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24567-2019-09-14-08-06-42 

گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزموونی بەرەنگاریی چەپ دەكات خوێندنەوە؛ هەڵوێست عەبدوڵا کەریم

 گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزموونی بەرەنگاریی چەپ دەكات

خوێندنەوە؛ هەڵوێست عەبدوڵا کەریم

 بەشی شەشەم : هێزی بەرەنگاری گوینەی، زیندانی سیستەم ناتوانێت بیوەستێنێت

لە گوڵانی ساڵی 1974 گیونەی ئازاد دەکرێت، بەڵام ماوەی ئازادییەکەی کەمتر لە شەش مانگ دەبێت و لەو ماوەیەدا کار لەسەر هەر سێ فیلمی هاوڕێ، نیگەرانی و هەژاری دەکات. لە 25ی تشرینی یەکەمی 1974 بۆ جارێکی دیکە گوینەی دەستگیر دەکرێتەوە و دەخرێتەوە زیندان، بەڵام ئەم جارە گوینەی بە تاوانی کوشتنی دادوەر (سیفا موتلوو) زیندانی دەکرێت. ڕووداوی کوشتنی (سیفا موتلوو) چەندین گێڕانەوەی جیاوازی بۆ دەکرێت کە هەندێکیان زۆر گوماناویین. لەو کاتەدا گومانێک هەبووە کە دەوڵەتی تورکیا ئەو تاوانەی دابێتە پاڵ گوینەی بەهۆی ئەو فیکرە سیاسییە چەپەی هەیبووە و بەو هۆیەشەوە فیلمەکانیدا بە توندی ڕەخنەی لە دەسەڵات و سیستەم دەگرت. لە کاتێکدا ئەو فیشەکەی کە دادوەرەکەی پێ کوژراوە هی دەمانچەکەی گوینەی نییە، بەڵام دادوەر گوینەی بەوە تۆمەتبار دەکات کە دوای کوشتنی دادوەرەکە، دەمانچەکەی شاردۆتەوە. لە هەمان کاتدا چەندین شایەت هەیە کە لە کاتی پێکانی دادوەرەکەدا گوینەی دەمانچەی بەدەستەوە نەبووە و بەڵکو ڕێنمایی کەسانی دیکە دەکات کە چۆن بیگوێزنەوە بۆ نەخۆشخانە. لە کاتی دادگاییکردنەکەدا لە کۆی چل شایەت سێ شایەت بێتاوانی گوینەی دەسەلمێنن و لەو دە کەسەش کە دژی گوینەی شایەتی دەدەن تەنانەت لە شۆینی ڕووداوەکە نەبوون و لەلایەن دەوڵەتەوە پارەیان پێ دەدرێت دژی گوینەی شایەتی بدەن. دادگا هیچ لێکۆڵینەوەیەک لەو دەمانچەیە ناکات کە دادوەرەکەی پێ کوژراوە. هەرچەندە پێش ئەوەی کە دادگا بڕیاری کۆتایی بدات، خوشکەزایەکی گوینەی بە دەمانچەکەیەوە خۆی تەسلیمی پۆلیس دەکات و دان بەوەدا دەنێت کە ئەو بکوژی دادوەرەکەیە و بۆ ماوەیەک دەخرێتە زیندانەوە، بەڵام دواتر لە ڕووداوێکی گوماناوییدا کە تا ئیستاش ڕوون نەبۆتەوە، ئەو خوشکەزایەی گوینەی لە بەندینخانەدا بە کوژراوی دەدۆزرێتەوە. لە کۆتاییدا دادگا بڕیاری نۆزدە ساڵ زیندانی بەسەر گوینەیدا دەسەپێنێت و بۆ ماوەی حەوت ساڵ لە زیندان بەند دەکرێت. گوینەی لە زینداندا بەردەوام دەبێت لە نووسینی چیرۆک و ڕۆمان و وتاری سیاسی، لەهەمان کاتدا بەردەوام دەبێت لە نووسینی نامە بۆ فاتۆشی هاوژینی و هاوڕێکانی. سێیەم جار زیندانیی، ناوبانگی زیاتر بۆ گوینەی پەیدا دەکات و زیاتر گوینەی بەرەو کەسایەتییەکی شۆڕشگێڕ و ئەفسانەیی دەبات. لە ماوەی سێ مانگی یەکەمی زینداندا گوینەی دەست دەکات بە نووسینی ڕۆمانی تۆمەتبار کە ساڵیک دواتر بڵاو دەکرێتەوە و ڕەنگدانەوەی ئەو نادادپەروەرییەیە کە لە دادگادا بەرانبەری کراوە. لە ساڵانی دواتریشدا سێ ڕۆمان و کۆمەڵیک کورتە چیرۆک و چەندین وتار دەنووسێت هەروەها لە ساڵی 1975 گوینەی دوو سیناریۆ بە ناوەکانی (مۆڵەت و بە دڵنییاییەوە ڕۆژێک) دەنووسێت و کە لە لایەن دوو هاوڕێی خۆیەوە دەکرێن بە فیلم. لە ساڵانی داهاتوودا بە بیانووی پروپاگەندە بۆ کۆمۆنیزم هەردوو فیلمەکە قەدەغە دەکرێن. لە ماوەی حەوت ساڵی مانەوەی لە زیندان نووسینی سیناریۆ و نیمچە دەرهێنان بۆ سێ فیلمی مێگەل، دوژمن و ڕێگا دەکات و لە ناو زیندانەوە سەرپەرشتی بەرهەمهێنانی هەر سێ فیلمەکە دەکات، پرۆڤە لەگەڵ ئەکتەرەکاندا دەکات، ڕێنمایی وردی یاریدەدەری دەرهێنەر و ستاف و کارمەندانی فیلمەکە دەکات. بە بەردەوامی سەرپەرشتی بەرهەمهێنان و پاشان مۆنتاژی ئەو فیلمانە دەکات کە بە شاکارترین سێ کارەکانی گوینەی دادەنرێت. گوینەی ناوی هاوڕێکانی لە بری ناوی خۆی وەک دەرهێنەری فیلمەکان دادەنێت بۆ ئەوەی فیلمەکان لەلایەن دەسەڵاتدارانی تورکیاوە قەدەغە نەکرێن.

میگەل، دوژمن، فیلمەکانی دوای سێیەم جار لە زیندان؛

لە ناو هەموو فیلمەکانی گوینەیدا مێگەل وەک فیلمێکی کوردی سەیر دەکرێت و لە ڕێگەی نمایشی تراژیدیای خێزانێکی کورد نەهامەتییەکانی نەتەوەی کورد نمایش دەکات. لەم فیلمەدا گوینەی زۆر لایەنی ژیانی کوردانی گوندنشین نیشان دەدات یەکێک لەو لایەنانە مۆدێرنکردنی بەشێکی تورکیا و پەراوێزخستنی بەشەکەی دیکەیەتی. هاتنی مۆدیرنتە و پێکدادانی ئەم کرێکارانە و ژیانیان بە سیستەمی چینایەتی کە وەک مەترسییەک بۆ ژیانیان نمایش دەکات. ئەم فیلمە ژیانی پڕ نەهامەتی و چەرمەسەریی ژنان دەخاتە ڕوو کە چۆن وەک کاڵایەک مامەڵەیان پێوە دەکرێت بۆ دامرکاندنەوەی شەڕی نێوان خێڵەکان. لەهەمان کاتدا مامەڵە و ڕق و قینی ئەو خێڵانەی کە ژنێکیان لە بری خوێن وەرگرتووە بەتایبەت ئەگەر ئەو ژنەش منداڵی نەبێت. بێریڤان ئەو کارەکتەرەیە کە بۆ ئاشتکردنەوەی نێوان دوو عەشیرەت لە بری خوێن دەبەخشرێت، بەڵام لە کاتی مردنیدا کەسێک نییە کە سپاردەی خاکی بکات. لەم فیلمەدا گوینەی عەقڵیەتی خێڵە کوردەکان و سیستەمی سەرمایەداری لە شاردا نمایش دەکات و لەهەمان کاتیشدا ڕەخنەی تووندیان لێ دەگرێت کە بە هۆی نەریتی خێڵەکییەوە جارێکی تر دەچەوسَینەوە. گوینەی کوردانی ئەو خێڵانە بە کەسانی نەخوێندەوار و هەژار نمایش دەکات کە لە بری زانست بڕوایان بە خورافات هەیە و تەنانەت کاتێک کە نەخۆش دەکەون پەنا نابەنە بەر پزیشک. گوینەی دیمەنێکی واقعی ئەو خێڵانە نمایش دەکات کە چۆن لە نێوان دەستگرتن بە دابونەریتی خێڵ، پەیوەندییە خێزانییەکانی ناو یەک خێزان تووشی بەریەککەوتنی گەورە دەبن لە ناو شارە گەورەکاندا و دواجار هەموو ئەو پەیوەندییانە بەرەو داڕمان و لەناوچوونی مرۆڤەکان دەڕوات. هەربۆیە ئەم فیلمەی گوینەی بە یەکێک لە فیلمە تراژیدییەکانی گوینەی دادەنرێت کە چۆن ئەم چیرۆکانە لە هەر شار و وڵاتێکی دیکەی دنیادا ڕوودەدات کاتێک سیستەمی سەرمایەداری بەڕێوەی ببات. ئەوەی جێگای سەرنجە بێریڤان کە نمایشی ژنی کورد دەکات، هەمیشە بێدەنگە لە سەرەتاوە تا کۆتایی فیلمەکە، تەنانەت ئەو کاتانەش کە لێی دەدرێت ئەو هەر بێدەنگە و تەنیا بە چاوەکانی هەستی خۆی دەردەبڕێت و لە بری وشە لە ڕێی موزیکەوە هەستی بێریڤان نمایش دەکرێت. ئەمەش بەو هۆیەی کە ڕێگا بە گوینەی نەدرا زمانی کوردی بکات بە زمانی سەرەکی فیلمەکە و تەنانەت ڕێی پێ نەدرا چەند ڕستەیەکی کورتیش بە کوردی لە فی بە کوردی لە فیلمەکەدا بەکاربهێنێت، هەر بۆیە گوینەی قسەنەکردنی بێریڤان وەک ئاماژەی هەڵوێستی بەرەنگاریی پیشان دەدات .

ریگا

گوینەی لە زینداندا سیناریۆی فیلمی ریگا كە بریتی بوو لە 155 لاپەرە لە 22 نیسانی 1980تەواو ئەكات. چیرۆكی سیناریۆكە لە ناو زیندانی دورگەی ئیمراڵییەوە دەست پێ ئەكات و باس لە چیرۆكی ژیانی پێنج زیندانی ئەكات كە بەبۆنەی جەژنی بایرامەوە بۆ ماوەی یەك هەفتە مۆلەتیان هەیە بۆ سەردانیكردنی كەس و كاریان. ئەم پێنج زیندانییە كە زۆربەیان كوردن هەریەكەیان بۆ ناوچەیەكی جیاوازی توركیا و باكوری كوردستان سەفەر ئەكەن. هەریەك لەم زیندانیانە ئامانجێكی هەیە و ئەیەوێت لە ماوەی ئەو هەفتەیەدا ئەو ئامانجەی بەدەست بهێنێت. بەڵام هەرهەمویان توشی بەربەرست و شكست ئەبن و تەنانەت لە چیرۆكی هەندێكیاندا خۆیان و ئەندامانی خیزانەكەشیان لە دەست ئەدەن . چیرۆكی ژیانی ئەم پێنج كەسە نمایشی سیستەمی خێلایەتی ئەكات لە هەمان كاتدا گوینەی نمایشی سیستەمێكی گەورەتری چەوسێنەر ئەكات كە دەوڵەتی توركیایە و لە ژیر دەسەڵاتی سوپادا بووە بە زیندانێكی گەورە. لە كۆتایی فیلمەكەدا لەوە تێ ئەگەین كە ئەم پێنج كەسە لە ناو زینداندا ژیانی خۆیان و خیزان و خۆشەویستەكانیان پاریزراوتر بوو. گوینەی لەسەر یەكێك لە دیمەنەكان وشەی كوردستان دائەنێت وشەیەك كە سزای زیندانی لەسەرە و بەهیچ شێوەیەك ریگە نادرێت كە بەكاربهێنرێت، بەڵام گوینەی بە ئاشكرا ئەیەوێت بڵێت ئەم روداوانە لە شوێنێكدا روئەیەن كە ناوی كوردستانە نەك باكور یان باشوری توركیا. هەربۆیە هەركاتێك كە نمایشی فیلمی رێگا لە توركیا كرابێت ئەم بەشەی فیلمەكە بڕاوە و سانسۆر كراوە. لەگەڵ ئەوەشدا لە كۆپی راستەقینەی فیلمەكەدا و كە ئیستا لە ئەرشیفی سویسرا هەیە و لە دەیان كۆپی دیكەی ئەو فیلمەدا ئەو دیمەنە لانەبراوە و هەیە. فیلمی ریگا ئەبێتە یەكەم فیلم كە نمایشی داگیركاری سوپای توركیا بكات و بەتایبەت ئەو كاتەی شەری نیوان كوردەكان و جاندرمەكان روئەیات، كوردەكان بە كوردی هاوار ئەكەن و قسە ئەكەن. رێگا نمایشی شورشی كوردەكان بۆ ئازادی و دیموكراسی ئەكات. هەر خۆی باس لەوە ئەكات ئەگەر لە توركیا مۆنتاژی فیلمی رێگای بكردایە نەی ئەتوانی باسی كوردبون و معاناتی كوردبونی بكردایە.

بۆیە بەهۆی ئەم فیلمەوە ملیۆنان كەس لە جیهاندا، ئاشنای نەهامەتی و ژیانی كوردەكان بون لە توركیا.

گوینەی لە زیندانەوە خۆی راستەوخۆ سەرپەرشتی بەرهەمهێنان و هەموو پرۆسەیەكی دەرهێنانی فیلمەكە ئەكات و شەریف گۆرانی هاوڕێشی لە دەرەوەی زیندان كاری دەرهێنانی بۆ ئەكات. گوینەی بە وردی سەرپەرشتی دیمەنەكانی فیلمەكە، دیالۆگی كارەكتەرەكان، رۆلی كارەكتەرەكان، چونیەتی وینەگرتنی دیمەنەكان ئەكات. زۆر لە دیمەنەكانی ئەم فیلمە ریالیزمی و دیكیۆمۆنتارییە و هەموو دیمەنەكان لە لایەن گوینەی بە وردی پلانی وینەگرتنی بۆ دانراوە. بەبەراورد بە گشت فیلمەكانی دیكەی گوینەی، ئەم فیلمەی لە ژیر ئەستەمترین و سەختترین دۆخدا بەرهەم هاتووە . فاتۆشی هاوژینی (گوینەی) وەك چاوی ئەو لە پشتی كامیراوە و لەگەڵ یاریدەدەرانی دەرهێنەر بەبەردەوامی راپۆرت بۆ گوینەی ئامادە ئەكەن و لە سەر رێنمایی گوینەی فۆتۆی كارەكانی بۆ ئەگرێت. رێگا هەروەك كارەكانی دیكەی گوینەی دەنگ ریكۆرد ناكرێت و ماوەی چوار مانگ ئەخایەنێت لە نیوان كانونی دووەم بۆ گوڵانی 1981، شایانی باسە لەم چوار مانگەدا وێنەی زیاتر لە سێ‌ هەزار پێ فیلمی 35 میلیمەتری دەگیرێت و لە لایەن ئیدی هاوپشمێدەوە بە پاسێك بۆ سویسرا ئەبرێت.

 

ماویەتى ...

بەشی شەشەم لە ژمارە 1186 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/9/3 بڵاو بۆتەوە ولینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

 https://en.calameo.com/read/000783018f6f156470230 

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24490-2019-09-05-09-19-04