گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەكات ناساندن و خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

  گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەكات

ناساندن و خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

بەشى دووەم/لە ژمارە 1182 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/7/30 بڵاو بۆتەوە...

ساکتاری کەسایەتی گوینەی:

لە سەرەتاکانی تەمەنیدا حەمیدی باوک بە گوینەی ئەڵێت: "تۆ لە ڕەگی خۆت هەڵکەندراویت"، ئەتوانین لە دوو گۆشەی جیاوازەوە سەیری ئەم قسەیەی باوکی گوینەی بکەین، یەکەمیان ئەوەیە کە کوردبونی ئەو هۆکارە بۆ ئاوارەیی، دابەشبونی خاک و پەرتەوازەیی. لەهەمان کاتدا گۆشە نیگایەکی دیکەیە کە کە گوینەی خۆی خوڵقێنەری خۆیەتی. لەبەرامبەردا کاردۆزی ئەم قسەیە وەک پێناسەیەک بۆ کارەکتەری فیلمەکانی گوینەی وەسف ئەکات کە بە گشتی ئەو کەسانەن کە لە زیدی خۆیان هەڵئەکەنرێن و دواجاریش هەر بە دوای دۆزینەوەی ئەو رەگەوەن و ئەیانەوێت ئارامی و خۆشەویستی بدۆزنەوە کە بۆ کەسایەتییەکی چەپی شۆرشگێڕ، زۆر زەحمەتە. بەڵام پێچەوانەی رەگەکەی گوینەی لەسەرەتای تەمەنی گەنجێتیدا دەست ئەکات بە قومارکردن و چەندین جار پارەی زۆر ئەدۆرێنیت و بەهۆی ئەو دۆرانانەوە لە تورەییدا شەرەچەقۆ ئەکات، یان تەقە بەسەر قومارخانە و گازینۆکاندا ئەکات. گوینەی سەرکێشییەکی سەیری هەبووە لە لێخورینی ئوتومبێل تەنانەت زۆربەی هاورێکانی ناوێرن لەگەڵی سەربکەون، هەربۆیە بۆ ماوەی چەندان ساڵ سەرکێشییەکانی گوینەی ئەبێتە سەردێر و مانشێتی میدیاکانی تورکیا. گوینەی سەرەتا وەک کوڕە جوتیارێکی هەژار ئەرواتە ئەدەنە و ئەستەنبۆل، دواتر دەبێتە دەرهێنەر و لەڕێی داهاتی فیلمەکانیەوە دەوڵەمەند ئەبێت و ژیانیکی بۆرژواییانە ئەژی . تەنانەت ئەگاتە قۆناغێک کە کەسایەتی خۆی کە کەسایەتیەکی چەپە لەگەڵ کارەکتەرە توندوتیژەکانی ناو فیلمەکەی تێکەڵ ئەبن. بەڵام دواتر لە زینداندا جارێکی دیکە خۆی دروست ئەکاتەوە و سینەماکەی ئەبێتە سینەمایەکی شۆرشگیرانە و بەتەواوەتی فکری چەپ لە ژیانی تایبەتی و سینەماکەشیدا رەنگدانەوەی دیار و کاریگەری ئەبێت.

خوێندن و کتێب لە ژیانی گوینەیدا

گوینەی لەگەڵ کارکردنی لە کێڵگەکاندا ئەبێتە قوتابی و تا پۆلی سێی سەرەتای لە قوتابخانەیەکی گوندەکەی خۆیان ئەخوێنێت. ئەو خوێندکارێکی چالاک و زیرەک ئەبێت. حەمیدی باوک هەمیشە هانی کورەکەی ئەدات کە قۆناخەکانی خوێندن تەواو بکات تا وەک باوکی جوتیار و خزمەتکاری ئاغاکان نەبێت. دوای ئەوەی کە لەگەڵ دایک و خوشکەکەی لە ئەدەنە جێگیر ئەبن، لەپاڵ خوێندنەکەیدا دەست ئەکات بە کارکردن وەک بۆیاغچی، فرۆشتنی شیرینی لەسەر شەقامەکان، دەستگێڕی، شاگردی، کرێکاری و جوتیاری لە کێڵگە پەمووەکانی دەرەوەی شاردا. لەگەڵ ئەوەشدا گوینەی هەفتانە بەبەردەوامی سەردانی سینەما ئەکات و بەگشتی ئارەزوی فیلمەکانی کاوبۆیی و ویسترنی ئەمریکی، چەتەیی و جەنگ و توندوتیژ ئەکات. لەبەر ئەوەی بەردەوام سەردانی سینەماکان ئەکات لەوی کارمەندانەکان ئەناسێت و بەو هۆیەوە کاری دەست ئەکەوێت و لەتەمەنی ١٤ ساڵیدا گوینەی وەک پرۆجەکشنسیتێک دەبیتە بەرپرسی بەشی کۆنترۆل و نمایشکردنی فیلم. لەگەڵ کارەکەیدا بەردەوام ئەبێت لە خوێندن و لەهەمان کاتدا هەمیشە خوێنەرێکی باش بووە و کتێبخانەیەکی بچوکی لە ماڵەوە بۆ خۆی دروست کردووە. لەرێگەی هۆنراوە شۆڕشگێڕییەکانی نازم حیکمەت بە ئەدەبیاتى  چەپ و شۆڕشگێڕیی  ئاشنا ئەبێت. بەجۆرێک عاشقی کتێب ئەبێت کە دوای کوژانەی چرای ژورەکەیان لەبەردەم ڕوناکی گلۆپی کۆڵانەکەیاندا یان لە ژێر روناکی تیشکی مانگە شەودا لە خوێندنەوە و نوسین، بەردەوام ئەبێت. (بەهۆی بی پارەییەوە نەیانتوانیووە کارەبا ڕابکێشن). گوینەی بەهۆی خوێندنەوەوە ئەبێتە نوسەرێکی زۆر باش و سیناریۆی هەموو فیلمەکانی خۆی و دەیان سیناریۆی دەرهینەرانی دیکەش ئەنوسێت، لەگەڵ ئەوەشدا چەندین کورتە چیرۆک و رۆمان ئەنوسێت. تەنانەت گوینەی ئەو خەونەی هەبووە کە ببێت بە چیرۆک نوس و ئەو چیرۆکانەی ئەینوسێت دەربارەی ژیانی منداڵی خۆی، ژیانی خێزانەکەی و نەهامەتی ژیانی جوتیاران و گوندنشینان و جیاوازی چینایەتی، کۆچی جوتیاران بۆ شارەکان و ئەو کارەسات و نەهامەتییانەی کە توشیان ئەبێت لە شارەکاندا. گوینەی لەو چیرۆکانەیدا کۆمەلێک کەسایەتی دروست ئەکات کە ئەبێتە سەرچاوەی کارەکتەری نێو فیلمەکانی لە داهاتودا. دوای ئەوەی کە خویندنی ناوەندی لە ئەدەنە تەواو ئەکات لەساڵی ١٩٥٦ ئەچێتە ئەنکەرە بۆ خویندنی یاسا. ئەو چەندین هۆکاری هەیە لە هەڵبژاردنی کۆلیژی یاسا لەوانەش شارەزا بوون لەو یاسایانەی کە وڵاتی تورکیا بەرێوە ئەبەن بۆ ئەوەی بتوانێت بەرگری لە خۆی بکات بەڵام بەهۆی خراپی دۆخی ئابوری تەنیا دومانگ ئەخایەنێت. بۆ جاری دووەم  لەساڵی ١٩٥٧ ئەرواتە ئەستەنبۆڵ و لە کۆلیژی ئابوری زانکۆی ئەستەنبۆڵ دەست بە خوێندن ئەکات ئەمجارەش لە هەڵبژاردنی کۆلیژی ئابوریدا چەند ئامانجێکی هەیە. بەوهۆیەی کە گوینەی لاوێکی چەپ ئەبێت و ئەیەوێت زانیاری زیاتر لەسەر ئابوری تورکیا هەبێت کە لەژیر سیستەمی سەرمایەداریدایە. بەڵام ئەمجارەش خوێندنەکەی چەند مانگێک ئەخایەنێت و دەست ئەکاتەوە بەکارکردن کە نیوەی پارەکەی مانگانە بۆ دایک و خوشکەکەی ئەنێرێت. بەهۆی بارودۆخی ئابوری و هەڵگرتنی بەرپرسیارەتى ئەوان  دوجار گوینەی وازی لە خویندنی ئەکادیمی هێنا بەڵام لە بەرامبەردا لە بواری نوسیندا 

سەرکەوتنی گەورەی بەدەست هینا.

یەکەم چیرۆک و خەیاڵی فراوانی گوینەی.....

ئەو کاتەی گوینەی تەمەنی چواردەساڵە یەکەم چیرۆکی خۆی ئەنوسێت، چیرۆکەکەی باس لە جوتیارێک ئەکات کە هاوژینەکەی نەخۆشە و پارەی نییە بیبات بۆ لای پزیشک. هەربۆیە بڕیار ئەیات کە بروات بۆ شار و هاوسەرەکەی ببات بۆ لای پزیشک و لە بێ پارەییدا کەڵەشێرێک لەگەڵ خۆی ئەبات. کە ئەچیتە بەردەم پزیشکەکە پێی ئەڵێت هێندەی نرخی ئەم کەڵەشێرە پشکنین بۆ هاوژینەکەم بکە. لە بەرامبەردا پزیشکەکە هەموویان ئەکاتە دەرەوە. لێرەدا گوینەی پێشبینی و بێ هیوای خۆی لە کۆمەڵگەی تورکیا نیشان ئەدات و کارەکتەری ئەم چیرۆکە وەک کەسێکی شکستخواردو لەهەمان کاتدا سیستەمێکی دڵ رەق بەرامبەر بە مرۆڤەکان، نیشان ئەیات. لە تەمەنی هەژدەساڵی و لە ناوەراستی پەنجاکاندا گوینەی وەک چیرۆکنوسێکی ریالیزمی ناوبانگ دەرئەکات و چیرۆکەکانی هۆکار ئەبن کە لە سالی ١٩٥٦ دا بۆ یەکەم جار لەگەڵ دەسەڵاتدا بکەوێتە کێشەوە و لەلایەن دادگاوە تۆمەتی پروپاگەندەی بۆ کۆمۆنیزمی دەخرێتە پاڵ و گوایە گوینەی ئەیەوێت لە داهاتودا شۆڕشێکی کۆمۆنیستی هەڵبگیرسێنێت. خۆشبەختانە ئەمجارە لەرێگەی هاورییەکی گوینەی کە لە دەسەڵاتەوە نزیک ئەبێت بۆ ماوەیەک گوینەی ئەپارێزێت و ناخریتە زیندانەوە بەڵام بەهەمان تۆمەت لەساڵی ١٩٦١ دا گوینەی بۆیەکەم جار ئەخرێتە زیندان.

ڕۆڵی ژن لە فیلمەکانی گوینەیدا

گرفتی ناسنامەی باوکی گوینەی کەکوردێکی هەژار بووە و ژیانێکی زەحمەت ژیاوە کاریگەری خراپی لەسەر دائەنێت و بەردەوام رق و تورەی خۆی بەسەر ژنەکەیدا دائەباریت. بەجۆرێک کە چەندین شەو لە ماڵەوە دەری ئەکات یان دایکی گوینەی لە ماَل هەڵدێت و هەندی جار شەو تا بەیانی لەگەڵ گوینەیدا لە ژیر درەختێکدا ئەخەون. کار ئەگاتە سەر ئەوەی کە گوینەی و دایکی و خوشکەکەی ماڵ بەجێ بهێڵن و هەندێ جار بیست کیلۆمەتر بەپێ ئەرۆن بۆ ماڵی خزمانی دایکیان لە ئەدەنە. بەدریژای ریگەکەیان دایکی گوینەی بەدەم گریانەوە گۆرانی ئەچرێت و ئەلاوێتەوە  بۆ ئەو ژیانە پرحەسرەتەی کە هەیەتی. ئەم دیمەنەی دایکی بۆ هەمیشە لە رۆحی گوینەیدا جێگیر ئەبێت و لە  زۆربەی فیملەکانیدا ژن  وەک کارەکتەری چەوساوە، بێ ماف و قوربانی بەرجەستە ئەکات. بەو هۆکارەی کاتێک کە گوینەی تەمەنی ٩ ساڵە و باوکی گوینەی ژنی دووەم ئەهێنێتەوە و مامەڵەی لەگەڵ هاوسەرەکەیدا توندوتیژتر ئەبێت. دواتر خوشکەکەی گوینەی کە تەمەنی ئەگاتە ٨ ساڵان باوکی بریار ئەدات بیدات بە شو بە مەلای گوندەکەیان کە تەمەنی چل و هەشت ساڵە. گوینەی و دایکی بەم بریارە رازی نابن و هەربۆیە گوینەی لەگەڵ خوشکەکەی و دایکیدا ئەرۆن بۆ ماڵی خاڵەکانی لە ئەدەنە و بریار ئەیەن هەر لەوێ بمێننەوە. ئەتوانم بڵێم ئەمە یەکەم هەڵوێستی مرۆڤانەی گوینەیە بەرامبەر بە ژن کاتێک لەبەرامبەر داب و نەریت و بڕیاری باوکیدا ئەوەستێت و لەگەڵ دایک و خوشکەکەیدا ڕائەکەن و ئەرکی سەرپەرشتیکردنی ئەوان ئەگرێتە ئەستۆ. لەگەڵ ئەوەشدا کە گوینەی پەیوەندی لەگەڵ باوکیدا هەمیشە  هەبووە و تا کۆتای تەمەنی باوکی، پەیوەندی لەگەڵدا باش بووە. لە فیلمەکانی گوینەیدا ژن هەمیشە ئامادەیی هەبووە و گوینەی ڕۆڵی ژنی لەپینج فۆرمی جیوازدا نمایش کردووە.

لە فۆرمی یەکەمدا، ژیانی ژنی چینی هەژار نیشان ئەدات کە هەمیشە ئەچەوسێنرێنەوە لە بەرئەوەی کوردن و نەخوێندەوارن، لە گوندەکاندا لە ژێر هەژمونی توندرەوی ئاینی و پیاوسالاریدان، کۆیلەی دەسەڵاتی خێڵ و عەشیرەتن لە شاریشدا لە ژیر سیستەمی سەرمایەداریدا ئەچەوسێنرێتەوە. لە نمونەی ئەم ژنانە کارەکتەری بیریڤانە لە فیلمی مێگەل و کارەکتەری زینی لە فیلمی ریگە. فۆرمێکی دووەمدا، ژنانی چینی ناوەراستن کە هەندی جار وەک ژنانی سەربەخۆ دەرئەکەون و بە توانای خۆیان پیگەیەکیان لە کۆمەلگەدا بۆ خۆیان دروست کردووە. لە نمونەی ئەو ژنانە کە خواستی شۆرشگێری و خزمەتکردنی کۆمەڵگەیان هەیە و بێ باکانە بۆ برواکانیان ئەجەنگن لە کارەکتەری پزیشکێکی ژن لە فیلمی لاواندنەوەدا بەرجەستە ئەبێت. لە فۆرمی سیێەمدا رۆلێکی دیکەی ژن بەرجەستەیە کە پێچەوانەی ئەو رۆڵە کۆمەڵایەتیەیە کە لە کۆمەلگەی تورکیا بۆ ژن دروست کراوە. ژنانێک کە بەهێز و توندوتیژن و توانای وەرگرتنەوەی مافی خۆیان و کەسانی دیکەشیان هەیە وەک رۆڵی ئالیک لە فیلمی ئەسپ و ئافرەت و چەک کە لە سالی 1966 بەرهەم هێنراوە. فۆرمی جوارەم ژنانی چینی بۆرژوان کە لەژێر کاریگەری سەرمایەداریدان  و خولیایان تەنیا گەیشتنە بە ئامانجی مەتریالی و خۆیان ون کردووە و پیاوانیش وەک سەرچاوەیەکی چێژ مامەڵەیان لەگەڵ ئەکەن. نمونەی کارەکتەری ئەم ژنە لە کەسایەتی نەجیبەی فیلمی هاورێدا ئەبینرێت. پێنجەم فۆرم ئەو ژنانەن کە پیاوان وەک مەتریالێک مامەڵەیان لەگەڵ ئەکەن و هیچ بەهایەکیان بۆ دانانێن. ئەم ژنانە لە فیلمی چەتەیی شارەکاندا و لە زۆربەی کاتدا ئەو ژنانەن کە رۆڵی سۆزانی ئەبینن و بەهۆی هەژارییەوە ناچارکراون ئەم پیشەیە هەڵبژێرن. 

 

ماویەتى ...

بەشى دووةم/لە ژمارە 1182 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە  2019/7/30 بڵاو بۆتەوە و لینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

 https://en.calameo.com/read/000783018a970f33f8c9b 

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24211-2019-08-07-16-30-28

گوینەى لە زیندان و سینەماوە ئەزمونى بەرەنگاریی چەپ دەکات

ناساندن و خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

بەشى یەکەم/لە ژمارە 1181 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە  2019/7/23 بڵاو بۆتەوە...

 

کتیبی یەڵمازگوینەی لە نوسین و ئامادەکردنی کارزان کاردۆزییە لە لایەن ناوەندی غەزەلنوس لە سالی2018 چاپ کراوە. کاردۆزی لە دوتوێی 858 لاپەرەدا تیشک ئەخاتە سەر ژیانی گوینەی و ئەو فیلمانەی کە بەرهەمی هێناون، باسی هەڵوێستی سیاسی، گۆڕانی فکری و گەشەکردنی کەسێتی گوینەی ئەکات لە زینداندا. ئەو ساڵانەی ژیانی زیندانیی ئەو ئەخاتە بەرباس کە لە ناو زینداندا ئەزمونی ڕوحى بەرەنگارى و چەپێتى کرد و جارێکی دیکە و لە ناو واقعێکى پر لە ململانێدا کەسایەتیەکی نوێ بۆ خودی خۆی دروست ئەکات. دواجار ئەم کتێبە تیشک ئەخاتە سەر هەموو ئەو گۆڕانکارییانەی کە نەخشیان لەسەر ژیان و سیناریۆ و فیلمەکانی گوینەی داناوە. هەروەها واقعى سیستەمی سیاسی، بارودۆخی کۆمەڵایەتی، ئابوری ساڵانی شەست، حەفتا و هەشتاکانی تورکیا باس ئەکات . لەهەمان کاتدا بۆ تیگەیشن لەوەی کە چۆن گوینەی توانی لەژێر دەسەڵاتی تورکیا ناسنامەی خۆی بپارێزیت؟ چۆن توانی لە رێگەی فیلمەکانییەوە گوزارشت لە ژیانی ئەو مرۆڤانە بکات کە لەژێر ستەمی سیستەمی سیاسی، ئابوری و دۆخی کۆمەڵایەتی تورکیا ژیانیان لێ شێواوە و تەنانەت توانای دابینیکرنی ژیانێکی سادەی شەرەفمەندانەشیان بۆ خێزانەکانیان نییە. گوینەی تەنها ٤٧ ساڵ ژیا وەک خۆی ئاماژەی پێ ئەدات لە تەمەنی پێنج ساڵییەوە دەستی کردووە بە کارکردن واتە گیونەی بۆ ٤٢ ساڵ بەبەردەوامی کاری کردووە. لە ماوەی 47 ساڵی تەمەنیدا 12 ساڵ لە زینداندا بەند ئەکرێت، 25 ساڵ وەک ئەکتەر، دەرهێنەر، بەرهەمهێنەر، نوسەر و شۆرشگێر تیکۆشاوە. وەک ئەکتەر لە زیاتر لە 110 فیلمدا رۆل ئەبینیت. کاری دەرهێنان بۆ 25 فیلم ئەکات و لە 15 فیلمدا وەک بەرهەمهێنەر کار ئەکات. سیناریۆی هەموو فیلمەکانی خۆی ئەنوسێت و سیناریۆ و بۆ دەیان فیلمی دەرهینەرانی دیکەش ئەنوسێت. کۆی ئەو سیناریۆیانەی گوینەی کە کراوە بە فلیم لە 65 سیناریۆ زیاترن و جیا لەوەی کە دەیان چیرۆک و سیناریۆ لە دوای خۆی بەجێ ئەهَیڵێت. لە دنیای ئەدەبدا زیاتر لە دە رۆمان، چەندین کورتە چیرۆک و هۆنراوە و سەدان وتار ئەنوسێت. جگە لە چەندین چاوپێکەوتنی رۆژنامەوانی لە بواری جیاجیادا، لە تیروانینی رەخنەگرییەوە بۆ سینەما و فیلمی دەرهێنەرانی دیکە، بۆ تیروانینی چەپ و شۆڕشگیرانە، ئاڵوگۆری سەدان نامەی جیاواز لە زیندانەوە لەگەل فاتوشی هاوسەر و هاورێکانی. لە ماوەی ژیانی گوینەیدا، تورکیا سێ جار ئەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی سوپاوە لە ساڵانی 1960، 1971، 1980 هەرسێ جارەکەش گوینەی ئەخرێتە زیندان. سەد و چوار فیلم لەو فیلمانەی کە گوینەی وەک ئەکتەر ڕۆلی تێدا گێڕاون، یان دەرهێنەری بون یان وەک نوسەر کاری تیدا کردن نیگەتیڤەکانی دەسوتێنرین و بۆ هەتا هەتایە کۆپییە ڕەسەنەکانی ئەم فیلمانە لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە لەناوئەبرێن. لە ساڵی 1992 فاتوش (رێکخراوی یەلماز گوینەی) دائەمەزرێنیت، بەڵام بەهۆی نەبونی فەند بەردەوام نابێت. سینەمای گوینەی سینەمایەکی بێ ناوەرۆک نابێت بەڵکو سینەماکەى هەڵگرى ئایدیاى چەپی شۆرشگێڕی ئەبێت، هەربۆیە گوینەی خۆی ئەڵێت: " من پیاوێکی تیکۆشەرم. سینەماکەم، سینەمایەکی ئازادیخوازی و تیکۆشانەیە"

ناوی گوینەی!!

چەند ساڵێک لەمەوبەر لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە ژیاننامەیەکی کورتی گوینەیم بەرچاو کەوت، ئەو بابەتە کە هەر لە گێڕانەوەی گوینەی خۆیەوە تۆمارکرابوو بەم شێوەیە دەست پێ ئەکات: وەک هونەرمەندێک بە یەڵماز گوینەی ناسراوم، ناوە ڕاستییەکەم یەڵماز پوتنە. ناوەکەم ئەم واتایانەی هەیە " کەسێک کە لە بەرامبەر دژوارییەکان ناچەمێتەوە و بێ هیوا نابێت، ناکەوێتە دڵەراوکێ و ناترسێ". پاشناوەکەشم پوتنە کە بەدەنکی میوەی دارێک ئەڵێن کە ناشکێت. کاتێک مرۆڤ ئەم شیکردنەوەیە بۆ ناوی گوێنەی لە زاری خۆیەوە ئەخوێنێتەوە تێ ئەگات کە ژیانی گوینەی ژیانێکی سادە و ئارام نەبووە بەڵکو لەم وشانەدا سەختی و دژوارییەکانی ژیانی ئەو ئەبینێت، هەر ئەم چەند ڕستەیە بەسە بۆ ئەوەی لەوە تێبگەیت کە گوینەی مرۆڤێکی شۆرشگێر و تێکۆشەر بووە. ئەو بەرامبەر سەختییەکانی ژیان تێکۆشاوە، تێکۆشانی ئەو بۆ دەرخستنی نەهامەتییەکانی ژیانی مرۆڤ بووە لە واقعێکى تایبەت لە تورکیادا. گوینەی ئامانجی دەرخستنی چیرۆکی ژیانی ئەو پیاو، ژن، پیر، جوتیار، منداڵ، باوکانە بووە کە لەگەڵ سەختییەکانی ژیان جەنگاون. ئامانجی ئەو نیشاندانى ئەو ستەمە بووە کە لە لادێ، شار، ناو یانەکانی شەوان، ماڵ، نەخۆشخانە، ناو زیندان، یان دواجار نمایشی چیرۆکی ئەو ژنەیە کە لە ژورێکی سارددا ئەو کاتەی جەستە مردووەکەی بەتەنیا ئەمێنێتەوە. ئەو ژنەی بەرامبەر ئازار و ئەو زوڵم و ئەو توندوتیژیانەی کە لە دژی کرا بێدەنگی هەڵبژارد و دواجاریش کەسێک نەبوو کە ئەسپەردەی خاکی بکات.

 

ژیانی منداڵی گوینەی وەک کوڕە جوتیارێکی هەژار...

هەرچەندە تا ئێستا ڕۆژ و ساڵ و تەنانەت شوێنی لەدایک بونی گوینەی ڕون نییە بەڵام ئەوەی کە تۆمار کراوە ئەوەیە کە گوینەی لە یەکی نیسانی ١٩٣٧ لە گوندی دیسمانی نزیک سیڤەرەک لە نزیک ئەدەنە لە دایک بووە. گوینەی لە خانەوادەیەکی کۆچبەر و جوتیاری کوردە. خانەوادەی دایک وباوکی بۆ سەدان ساڵ لە ناوچەکانی نێوان ئەرمینیا، ئەناتۆلیا، میزۆپۆتامیا و ئێراندا گەرمیان و کوێستانیان کردووە کە لە سەدەی بیستەمدا ئەم کۆچەرییە بەرەدەوام نابێت. باوکی گوینەی، حەمید گوینەی لە سەربازیدا فێری خوێنەواری ئەبێت بۆ پەیداکردنی بژیوی ژیانی خێزانەکەی چەندین کاری جیاوز ئەکات وەک جوتیار لە کێلگەی ئاغاکانی ناوچەی سیڤەرک کاری کردووە. لە هەمان کاتدا حەمید سترانبێژ بووە و ئامێری سازی ژەنییوە. ئەو ستران و گۆرانییانەی حەمید چڕیونی لە بارەی چیرۆک و ئەفسانەی پالەوانێتی ئەبن، تەنانەت گوندا و گوند ئەڕوات و بەشداری ئاهەنگ و بۆنەکان ئەکات. زۆرجار گوینەی لەگەڵ باوکیدا ئەچێتە ئەو ئاهەنگانە و هەر بۆیە ئەم بەشداریکردنانە کاریگەرییان لەسەر گوینەی ئەبێت و خۆشەویستی بۆ مۆسیقا و گۆرانی وهەڵپەرکێی کوردی لەلا دروست ئەکات و هەمیشەش ئەو خۆشەویستییە لە فیلەمەکانیدا ئەبینرێت. دایکی گوینەی (گوڵێ خانم )ژنێکی دینداری نەخوێنەوار بووە. لە شەوانی ساردی زستاندا و لەبەردەم ئاگردانەکەدا چیرۆکی بۆ منداڵەکانی گێڕاوەتەوە بەتایبەت چیرۆکی ئەفسانەیی، خۆشەویستی، پاڵەوانێتی مێژوی خانەوادەکەی ، مێژووی کوردان، فۆلکلۆر و کارەکتەری پاڵەوانی کورد، چیرۆکی خۆشەویستی و پەند و هۆنراوە. تەنانەت هەندێ جار گوڵێ خانم چیرۆکەکانی بە گۆرانی و حەیران باس کردووە و توانا و لێهاتویی گوڵێ خان وای کردووە کە منداڵ و ژنانی گوندەکەیان لە ماڵەکەیدا کۆببَنەوە تا گوێبیستی چیرۆکەکانی ببن.

هەژاری و قورسی بژێوی ژیان وا لە گوینەی ئەکات کە لە تەمەنی پێنج ساڵییەوە دەست بە کارکردن بکات. گوینەی کاری جۆراوجۆری کردووە وەک کۆکردنەوەی کنگر و قارچک لە شاخەکان، ڕاوکردنی مشک لە کێلگەدا، کێڵانی کێلگەی پەموو و چنینی پەموو لە کێڵگەی ئاغاکاندا، ڕنینی ترێ و بەخێوکردنی مێگەلی ئاغاکان. لێرەوە گوینەی ئەزمونی کارکردن ئەکات، خۆی ئەزمونی برسێتی و ژیانی هەژار، جوتیاری و ژیانی گوند ئەکات و تێکەڵی ژیانی گەورەکان ئەبێت. ئەم ژیانە لە فیلمەکانی گوینەیدا ڕەنگ ئەداتەوە و بۆیە ئەتوانێت لە فیلمەکانیدا بە باشی وێنای ژیانی واقعی جوتیارەکان بەرجەستە بکات. گوینەی هەر لە منداڵییەوە کۆمەڵێک تایبەتمەندی هەبووە بۆ نمونە کاتێک لە گوندەکەی خۆیاندا لەگەڵ هاوڕێکانی یاری ئەکات هەمیشە وەک سەرکردەیەک مامەڵە ئەکات، کاتێک منداڵی ئاغاکان ئەیانەوێت گوینەی بخەنە ژێر ڕکێفی خۆیانەوە، ناتوانن. بەڵکو هەمیشە هاورێکانی، مناڵە جوتیارەکان بەوە هان ئەیات کە نەبنە کۆیلەی منداڵی ئاغاکان. لەگەل ئەو کارە سەختانەشدا گوینەی بەردەوام لەگەل هاورێکانیدا یاری کردووە و هەمیشەش مندالێکی سەرکێش بووە لە گەمە و یارییەکاندا خۆی سەرکردایەتی منداڵەکانی دیکەی کردووە. هەر ئەم مامەڵە و سەرکێشییەی گوینەی وای کردووە کە توشی شەر ببێت بەتایبەت لەگەڵ منداڵی ئاغاکاندا. ئەو واقیعە کۆمەڵایەتی و چینایەتییەی کە گوینەی تیایدا ژیاوە پێچەوانەی ویستی خۆی بووە هەر بۆیە لە منداڵییەوە کەسێتییەکی یاخی و سەرکەشی هەبووە و ئەو سەرکەشی و یاخییەش تا کۆتایی ژیانی بەردەوام بووە بەڵام بە شێوە و فۆرمی جیاواز، ئەو لە نێوان تەسلیمبون و بەرەنگارى بژادەى دووەم هەڵدەبژێرێت. درک کردنی گوینەی بەو جیاوازییە چینایەتییەی کە لە لادێکەیاندا هەبووە، جیاوازی نێوان جوتیار و ئاغا رەنجبەر و خاوەن زەوی هۆکار بووە بۆ ڕووبەڕووبونەی گوینەی لەگەڵ ئەو واقیعە. هەربۆیە گوینەی بریاری داوە کە وەک باوکی نەژی هەر ئەمەش هۆکار ئەبێت کە گوینەی لە تەمەنی لاوێتیدا بە نوسینەکانی کار مارکس، فریدریک ئینگلس، ڤلادمیر لینین، ماوتسى تۆنگ و نوسەر و شۆڕشگێرە چەپەکانی تر ئاشنا ببێت لێرەوە گوینەی سەرەتایەک بۆ چەپ بوون دەست پی ئەکات و ئەم دنیابینیەشی لە فیلمەکانیدا ڕەنگ ئەداتەوە بەتایبەت فیلمەکانی ساڵانی حەفتاکان و سەرەتای هەشتاکان. گوینەی هەشت ساڵی سەرەتای تەمەنی لە گوندێکی بێ کارەبا، بێ نەخۆشخانە و بێ تەلەفۆن بەسەر ئەبات و تاکە پەیوەندی و ئاگاداربونی گوینەی لەگەل جیهانی دەرەوە بەهۆی رادیۆکەی باوکی ئەبێت. بۆ یەکەمجار گوینەی لە تەمەنی هەشت ساڵیدا ئاشنای سینەما ئەبێت کە لە رێی فرۆشیارێکی گەرۆکەوە کە ئامێری نیکەلۆدیۆنی پێ ئەبێت و فیلمی چل چرکەیی یان یەک خولەکی بەپارەیەکی کەم بۆ خەڵکی گوند نمایش ئەکات. گوینەی لە منداڵییەوە تێ ئەگات کە هەژاری و کورد بون لە وڵاتی تورکیا سەرچاوەی زۆر نەهامەتییە، بەهۆی قەدەغەکردنی زمانی کوردییەوە گوینەی لە تەمەنی لاوێتیدا کوردییەکەی لاواز ئەبێت تا بەرەوە بیرچونەوە ئەڕوات و دواتریش هەرلەبەر ئەو هۆکارە و لەژیر سیاسەتی بە تورککردندا ناچار زمانی تورکی بۆ سیناریۆ و فیلمەکانی بەکارئەهێنیت. 

 

ماویەتى ...

بەشى یەکەم/لە ژمارە 1181 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە  2019/7/23 بڵاو بۆتەوە و لینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

 https://en.calameo.com/read/000783018015be2a353b3  

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24112-2019-07-31-06-41-40

كابینەی پەراوێزخستنی ژنان

خەباتی چەندین ساڵەی ئێمە لە دژی چەوساندنەو پەراوێزخستنی ژنان بۆ دروستكردنی ژینگە و دەرفەتی یەكسان بوە دوور لە پەراوێزخستن لەسەر بنەمای جۆری كۆمەڵایەتیمان . کەچی دوای ٢٧ ساڵ لە حکومرانی و لە ١٩ وەزارەت وابریارە تەنیا ٣ ژن/ئافرەت وەزارەت وەربگرن. کاتیک شیکارییەکی جیندەری بۆ پیکهاتەی ئەم کابینەیە ئەکەیت بە رونی دیدگا و تیگەیشتنی حزبی زۆرینەی پیکهینەری حکومەت ئەبینیت کە جۆن لە پیگە و بەشداری کارای سیاسی ژنان ئەروانیت ! مەبەستم ئەوەیە بونی تەنیا سێ وەزیر رەنگدانەوە دیدگا و کارنامە و ئامانجی حزبەکانە کە بروایان بە توانا و بەشداری سیاسیانەی ژن نییە. ئەوەش تێدەگەیت سیستەمی كۆتایان كردۆتە ئامانج دووریان خستۆتەوە لەوەی وەك میكانزمێكی تایبەت بۆ قۆناغێكی راگوزەر لە چوارچێوەی پلانێك كە گشەپێدان دەستەبەر بكات، مامڵە لەگەڵ ئەو پرسەش ئەكەن . ئەم كابینەیەش وەك ئەوانی تر كابینەی پاراوێزخستنی زۆرینەیە بەگشتی و بەتایبەتی ژنان . 

چارەسەرکردنی پرسی ژنان یان بەرەوپێشبردن و بەشداری کارای ژنان لە ژیانی سیاسی کورتناکرێتەوە لە هەنگاوی روکەشی، کە دانانی تەنیا سێ وەزارەت یەکێکە لەو هەنگاوانە. هاوکات ئەم کابینەیە سەرەرای ئەوەی نیوەی خەڵکی هەریمی کوردستان لە کاتی هەڵبژادنەکاندا، بایکۆتی کرد کە ئەمە بۆخۆی رەتکردنەوەی ئەم مۆدێلە لە بەرێوەبردن و بەشداری سیاسی بوو، هاوکاتیش نیزیکەی ساڵێکە هەموومان دەبینین بەناو براوەکانی هەڵبژادن لە گفتوگۆی بێ ناوەرۆکدان بۆ پێکهێنانی کابینەی تازە کە هەموو ئەوکاتە تەنیا بۆ دابەشکردنی پۆست بوو لە چوارچێوەی عقلیەتی بەشبەشێنە و ئیحتیکاری حزبی، دوور لە گفتوگۆ لەسەر ناوەرۆکی کارنامەیەک بۆ کابینەی داهاتوو. وەک بینیمان ناکۆکییەکان لەسەر بڕ و شێوەی ئیحتیکارکردنی حکومرانیە لە نێوان هاوپەیمانی دەسەڵات بە بێ گفتوگۆکردن لە سەر کارنامەیەک کە برێک لە یەکسانی و گشەپێدان و ژینگەیەکی هاوبەش بۆ پرسی ژنان فەراهەم بکات . تەنیا سێ وەزیری ژن رەنگدانەوەی ئەو عەقڵیەتە خێڵەکییە بنەماڵەییە باوک سالارەیە کە وەک خێرێک وەک مەکرەمەیەک سێ ژنت بۆ ئەکات بە وەزیر. ھەر ئەو ئەقڵیەتەیە کە لە کاتی بانگەشەی ھەڵبژاردندا ژنان و کچانت بۆ ئەکات بە بوکەڵەیەکی سێکس و ڕیکڵام. بەناوی بەشداری سیاسی ژنان و ئافرەتان ژانانی جوانکار بە بۆتۆکس و سلیکۆن و تاتوت بۆ ئەخاتە سەر شەقام و دەنگی پێ کۆئەکاتەوە بۆ لیستەکەی و دوایش سێ ژنت بۆ ئەکات بە وەزیر.