گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزموونی بەرەنگاریی چەپ دەكات خوێندنەوە: هەڵوێست عەبدوڵا کەریم

...... گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزموونی بەرەنگاریی چەپ دەكات

خوێندنەوە: هەڵوێست عەبدوڵا کەریم

بەشی پێنجەم لە ژمارە 1185 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/27

فیلمی هیوا سەرەتایەك بۆ ڕیالیزمێكی تازە – 1970

فیلمی هیوا بەرهەمی دوو ساڵ ژیانی گوینەیە لە کاتی سەربازیدا لە ناوچەکانی باکووری کوردستان، بەرهەمی چەندین ساڵ کارکردنییەتی لەسەر شەقامەکانی ئەدەنە و ئەستەنبوڵ و ژیان لەگەڵ نەهامەتی جووتیاری گوند و کرێکاری شارەکان. چیرۆکی ئەم فیلمە لە ژیانی خێزانی گوینەیەوە سەرچاوەی گرتووە و ئەکتەری سەرەکی فیلمەکە کەسێکە بەناوی جەبار کە ژیانی حەمیدی باوکی گوینەی نمایش دەکات. ئەم فیلمە سەرەتای گۆڕانکارییەکی گەورەیە لە فیلمەکانی گوینەیدا کە لە فیلمی بازاڕییەوە دەبنە فیلمی ئامانجدار. هەروەها ڕۆڵی گوینەی لە کارەکتەرێکی توندوتیژ کە هەمیشە چەکی بەدەستەوە بووە دەگۆڕێت بۆ کەسێکی ناتوندوتیژ. فیلمی هیوا یەکەم شاکاری ڕاستەقینەیە کە نمایشی هەستی شۆڕشگێڕی و تیڕوانینی چەپی ئەو دەکات کە بۆ چەندان ساڵ لە ناخیدا کۆی کردبۆوە و ڕیالیزمێکی نوی بۆ سینەمای گوینەی دەهێنێت. وەک کاردۆزی ئاماژەی پێ دەدات فیلمی هیوا دەتوانرێت وەک بەردی بناغەی فیلمی ڕیالیزم لە تورکیا و لە سینەمای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەژمار بکرێت. لەم فیلمەدا ژیانی سادەترین و هەژارترین مرۆڤەکانی کۆمەڵگەی تورکیا لە کارەکتەری جەباردا بەرجەستە دەکرێت، کە بە ئومێدی کارکردن گوندەکەی خۆی جێ دەهێڵێت و ڕوودەکاتە ئەدەنە، بەڵام ژیان لەوێ ئەستەم و قورس دەبێت. گوینەی کە خۆی ڕۆڵی جەبار دەبینێت، پێشتر لە گوندەکەیدا بۆ دەرەبەگ کاری کردووە و دواتر لە شاردا کە بە ئەسپێک و عەرەبانەکەیەوە وەستاوە هیچ سەرنشینێک گالیسکەکەی بەکرێ ناگرێت، چونکە هۆکاری گواستنەوەی گشتی هەن کە سەرنشینەکان دەگوێزنەوە. لە دیمەنەکاندا گواستنەوەی توندوتیژی وەک زنجیرەیەکی دانەبڕاو نمایش دەکات کە چۆن سیستەم جەبار دەچەوسێنێتەوە، جەباریش هاوسەرەکەی و لێرەوە هاوسەرەکەی لەگەڵ منداڵەکانی و منداڵەکانیش لەگەڵ یەک و لەگەڵ منداڵانی گەڕەک توندوتیژ دەبن. جەبار توانای شیکردنەوە و تێگەشتنی ئەو واقیعەی نییە کە تێیدا دەژی و توانای تێگەیشتنی لە ڕەمز و سیمبولەکانی سەرمایەداری نییە، بۆیە متمانەی بە هێزی خۆی و هێزی کەسانی دیکەش نییە بۆ گۆڕانکاری و هیچ کاردانەوەیەکی نییە بەرانبەر ئەو دۆخەی کە بەسەریدا دێت، چونکە سیستەم ئەوی دەستەمۆ کردووە. لە بەرانبەردا جەبار تیروپشکی یانسیب دەکڕێت و دوای ماوەیەک دەست بە قومار و دزی کردن دەکات، تەنانەت پەنا دەباتە بەر دین و خورافات بۆ دۆزینەوەی ئاڵتوون لە ژێر زەویدا و دواجار جەبار تووشی شلەژانی دەروونی دەبێت.

گوینەی دامەزراوەکانی دەوڵەت وەک بەشێک لە سیستەمی سەرمایەداری دەبینێت کە ئەرکی پاراستنی کەمینەیەکی بۆرژوایە کە ئەم ڕوانینەی لەو دیمەنەدا بەرجەستە دەکات، کاتێک جەبار گالیسکەکەی لەلایەن ئۆتۆمبێلی بازرگانێکەوە دەکرێت بەژێرەوە و ئەسپەکەی دەمرێت، کەچی یاسا لێپێچینەوە لەگەڵ سەرمایەدارەکە ناکات و لەبەرانبەردا پۆلیس سوکایەتی بە جەبار دەکات. ئەم دیمەنە دوو تێگەیشتنی باو و دروستکراو نمایش دەکات کە ئەوانیش، جەبار جووتیارێکی نەخوێندەواری چڵکنە، کەسێک کە سوودی بۆ کۆمەڵگە نییە و تاوانبارە، بووە بە هێمایەک بۆ نەفامیی و دواکەوتوویی کۆمەڵگە. لە بەرانبەردا سەرمایەدارە تاوانبارەکە بەهرەمەندە، هێمای پێشکەوتن و شارستانیەتە، هەربۆیە جەبار سوکایەتی پێ دەکرێت و سەرمایەدارەکە دەپارێزرێت. گوینەی بۆ یەکەمجار لە ڕۆڵی جەباردا بەرجەستەی کەسایەتییەک دەکات کە لێدان دەخوات و دەمانچەی بەدەستەوەیە، بەڵام هیچ کاردانەوەیەکی نابێت. هەموو بەرهەمهێنەران دژی ئەم ڕۆڵە دەوەستن و لە سینەمای شارە گەورەکان ئەم فیلمە نمایش ناکەن، چونکە ئەو ڕۆڵە دەستەمۆیەی گوینەی بە دڵی بینەران نابێت و ناڕۆن بۆ سەیری فیلمەکە.

دەوڵەتی تورکیاش ڕێگری لە نمایشکردنی فیلمی هیوا دەکات و بەو ئامانجە قەدەغەی دەکات کە نەڕواتە دەرەوەی وڵات، چونکە دەوڵەتی تورکیا بانگەشەی یەکسانی و دادپەروەری دەکات و گوینەی تاوانبار دەکەن کە ئەو فیلمە هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی وڵات. دوای بیست ساڵ لە کۆچی دوایی گوینەی ڕێگە بە بڵاوکردنەوەی ئەو فیلمە دەدرێت. گوینەی بە دزییەوە لە ساڵی 1971 فیلمی هیوا دەنێرێتە دەرەوە و لە بەشی دەرهێنەرانی فیستیڤاڵی کان نمایش دەکرێت. هیوا دەبێتە یەکەم فیلمی سینەمای تورکی کە بۆ چەندین ساڵ لە دەرەوەی وڵاتی تورکیا لە فیستیڤاڵە جیاوازەکاندا نمایش بکرێت. نمایشکردنی ئەم فیلمە لە دەرەوەی وڵاتی تورکیا گوینەی ڕاپێچی بەردەم دادگا دەکات و لە ساڵی 1973 چەندین جار ئامادەی بەردەم دادگا دەبێت بۆ ڕەتکردنەوەی ئەو تۆمەتانەی کە لە لایەن دەوڵەتەوە بۆی دروست کراوە

فیلمەکانی دوای دووەم جار لە زیندان....

تەنیا هەفتەیەک دوای ئازادبوونی لە زیندان، گوینەی دەست دەکات بە وێنەگرتنی فیلمی هاوڕێ لە ساڵی 1974، فیلمێک کە ئەنجامی گۆڕانی فکری و کەسایەتی ئەوە لە ماوەی دوو ساڵی زینداندا. هەروەک خۆی ئاماژەی پێدەدات و دەنووسێت: "فیلمی هاوڕێ بەرهەمی ساڵانی زیندانمە. ڕەنگدانەوەی ئەو تێڕوانینەیە کە لە زینداندا کۆمکردوونەتەوە". لەم فیلمەدا نمایشی دوو کەسایەتی جیاواز دەکات کە ئەوانیش ئازێم و جەماڵن و هەردووکیان دوو هاوڕێی خۆشەویستی یەکتری سەردەمی زانکۆ بوون. 

جەماڵ نمایشی کەسایەتی گوینەی دەکات کە منداڵی بنەماڵەیەکی هەژارە، بەڵام دوای ئەوەی کە دەوڵەمەند دەبێت، دەبێتە کەسێکی لاساییکەرەوەی بۆرژواکان، واتە نمایشی ژیانی گوینەی دەکات بەتایبەت لە ساڵانی شەستەکاندا کە ئەکتەرێکی بەناوبانگ بووە و لە ماوەیەکی زۆر کەمدا سامانێکی زۆری کۆکردۆتەوە و ئەو سامانەشی لە قومار و خواردنەوەی کحولدا بەفیڕۆ داوە. لەبەرانبەردا ئازێم نمایشی تیڕوانین و فکری گوینەی دەکات کە فکرێکی چەپانە و ناتوندوتیژە. هەر لەم فیلمەدا گوینەی دەیەوێت ئەوە نیشان بدات کە ئازێم بڕوای بە تواناکانی ژن و خۆشەویستی ژن هەیە و پشتگرییان دەکات، بەڵام جەماڵ لەگەڵ ئەوەی کە هاوسەر و کچێکیشی هەیە لە پەیوەندییەکی بەرفراواندایە لەگەڵ ژنانی دیکەدا و بەهەمان شێوە هاوسەرەکەشی پەیوەندی لەگەڵ پیاوانی دیکەدا هەیە. کۆتایی فیلمەکە بە کۆتاییهاتنی پەیوەندی نێوان دوو هاوڕێ کۆتایی دێت، چونکە ئازێم هەوڵی دا کاریگەری لەسەر ژیان و بیرکردنەوەی جەماڵ دابنێت، بەڵام ئەو هەوڵە سەرکەوتوو نەبوو. گوینەی لە ڕۆڵی ئازێمدا کەسایەتییەکی ناتوندوتیژ نمایش دەکات کە بڕوای بە دیالۆگ و ڕێگەی ئاشتییانە هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، بە پیچەوانەی هەموو ئەو ڕۆڵانەی پێشووتر کە وەک چەتەیەک بە دەمانچە مافەکانی خۆی وەرگرتۆتەوە..

فیلمی (نیگەرانی ) مانیفێستێک بۆ بەرەنگاری 

فیلمی نیگەرانی 1974 لەگەڵ پێنچ چیرۆکی دیکەدا لە زیندان نووسیویەتی وەک مانیفێستێکی کۆمۆنیستی چەپانە تەماشا دەکرێت، لەم فیلمەدا ڕەخنەی توند لە سیستەمی سەرمایەداری، خێڵەکی و ئاغایەتی، کۆمەڵگەی تورکیا وەک کۆمەڵگەیەکی بەکاربەر، پروپاگەندەی میدیایی، گەشەکردنی کۆمپانیا گەورەکان، تەماحی مرۆڤەکان و خۆپەرستی، نایەکسانی چینایەتی، چەوساندنەوەی هەژاران و جووتیاران لەلایەن کۆمپانیا گەورەکان، چەوساندنەوەی ژنان، گەندەڵی کۆمەڵگە دەگرێت کە وا لە کارەکتەری سەرەکی ناو فیلمەکە دەکات هیوا لە دەست بدات. جووتیار و کرێکارەکان لە لایەن خاوەن کێڵگە و کۆمپانیاکان بە هەموو شێوەیەک دەچەوسێنرێنەوە و هەر کاتێک کە دەیانەوێت بەرانبەر بە نادادپەروەری یاسا و خاوەن کۆمپانیاکان مان بگرن سەرکەوتوو نابن، چونکە کۆچی بە لێشاوی جووتیارانی دیکە بۆ شارەکان کە ئامادەن بە پارەیەکی کەمتر کاربکەن دەبێتە هۆی شکستهێنانی هەوڵەکانی ئەوان. لە هەمان کاتدا بەهۆی هاتنی شەپۆڵی مۆدێرنەوە ئەو کرێکارانە زیاتر دەچەوسێنرێنەوە، چونکە ئامێرێک لە جیاتی دەیان کرێکار کار دەکات و جووتیاری دوێنێ و کرێکارەکەی ئەمڕۆ هیچ ڕێگایەک لەبەردەمیدا نامێنێتەوە. بەو هۆیەی زۆربەی ئەو کرێکارانەی لە کۆمپانیاکان لەم فیلمەدا کاردەکەن جووتیاری ناوچەکانی ئەناتۆلیای باکووری کوردستانن و گوینەی لە ڕێی ناوی کوردی و پۆشینی جلی کوردی، نمایشی گۆرانی فۆلکلۆری کوردی، موزیک و سەمای کوردی ئاماژە بە کوردبوونی ئەوان دەدات. ئەم فیلمە لە ئەیلوولی 1975 لە فیستیڤاڵی ئەنتالیادا نمایش دەکرێت و چەندین خەڵاتی سەرەکی فیستیڤاڵەکە وەک خەڵاتەکانی باشترین فیلم، باشترین دەرهێنەر، باشترین ئەکتەر و باشترین سیناریۆ بەدەست دەهێنێت، بەڵام گوینەی لە کاتی بەخشینی خەڵاتەکاندا لە زیندان دەبێت.

هەژاری 1975

لەو کاتەی کە گوینەی خەریکی وێنەگرتنی فیلمی نیگەرانی دەبێت، کاری وێنەگرتن و دەرهێنانی فیلمێکی دیکەش بە ناوی هەژاری، دەکات. لەم فیلمەدا گوینەی سەرنجی لەسەر ژیانی خەڵکی هەژاری ناو شارەکانە کە بەهۆی هەژارییانەوە دەخرێنە زیندان و دوای ئازادکردنیشیان هەژارتر و بێکەستر دەبن. رووداوەکانی فیلمەکە لە دەوری سێ زیندانیدایە کە هەریەکەیان بە هۆی ڕووداوێکەوە نادادپەروەرانە خراونەتە زیندانەوە کە گوینەی خۆی ڕۆڵی یەکێک لەم زیندانیانە دەبینێت. ئەو سێ زیندانییە بە پێچەوانەی هەموو زیندانییەکانی تر نایانەوێت ئازاد ببن، چونکە لە زینداندا خواردن و شوێنی خەوتنیان بۆ دابین کراوە. ئەم سێ هاوڕێیە دوای ئازادبوونیان بۆ ماوەی سێ رۆژ بە برسێتی بە شەقامەکاندا دەگەڕێن، کەسێک نییە یارمەتیان بدات یان کارێکیان پێ بدات، چونکە متمانەیان نەماوە. لەم فیلمەدا گوینەی ئەوە باس دەکات کە چۆن یاسا لە کۆمەڵگەیەکی نایەکساندا مرۆڤەکان دەکات بە تاوانبار و هۆکاری ئەو تاوانانە دەخاتە ئەستۆی کەسانی سەرمایەدار و تیڕوانینی ڕەشبینانەی خۆی بەرانبەر بە دەوڵەتی تورکیا لە ساڵانی حەفتاکان نیشان دەدات کە تیایدا مرۆڤەکان بەرەو داڕمانێکی مۆراڵی دەڕۆن. لەگەڵ ئەوەشدا کە گوینەی ناتوانێت کاری وێنەگرتن و مۆنتاژی هەردوو فیلمی هەژاری و نیگەرانی تەواو بکات و بۆ سێەم جار زیندانی دەکرێت. هەر بۆیە کاری دەرهێنانی فیلمی نیگەرانی بە شەریف گۆران و فیلمی هەژاری بە ئەتیڤ یەلماز دەسپێرێت. لە ساڵی 1975 لە کاتی نمایشکردنی فیلمی هەژاری لە سینەمایەکی شاری مەراشدا پۆلیسی شارەکە نمایشکردنی فیلمەکە قەدەغە دەکەن و دەست دەگرن بەسەریدا و دەیسووتێنن. بەهەمان شێوە لە کاتی نمایشکردنی فیلمەکە لە سینەماکانی تورکیادا ئەندامانی پارتی نەتەوەپەرستی تورکی سەر بە گرووپی گورگە ڕەساسییەکان ئینکاری لە بوونی خەڵکی هەژاری لەم شێوەیە لە تورکیادا دەکەن، تەنانەت لە بینەرەکانیش دەدەن.

 

ماویەتى ...

بەشی پێنجەم لە ژمارە 1185 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/27 بڵاو بۆتەوە ولینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

 https://en.calameo.com/read/00078301865e706b0d3c8 

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24394-2019-08-28-07-58-43

گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەکات خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

 گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەکات

خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

 

به‌شی چواره‌م لە ژمارە 1184 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/20 بڵاو بۆتەوە

 

خۆشەویستى و ناجێگیرى ژیانى تایبەتى گوینەى....

 لە ساڵی 1963 ئەو کاتەی کە گوینەی بۆ تەواوکردنی ماوەی زیندانییەکەی بۆ کۆنیا دورخراوەتەوە و پاسەوانی یانەیەکی شەوانە ئەکات، لەو یانەیە گۆرانیبێژێک بە ناوی (کان ئونال) ئەناسێت کە بۆ ماوەی 3 ساڵ پەیوەندی خۆشەویستیان بەردەوام دەبێت . بەرهەمی ئەم پەیوەندییە کچێکە بەناوی (ئەلیف)، بەڵام گوینەی هاوسەرگیری لەگەڵ (ئوناڵ ) ناکات. دوای ئەوەی (نیباهات جیهری ) 19 ساڵ ئەناسێت و عاشقی ئەبێت ئەم پەیوەندییە ئەبێتە هۆى کۆتایهێنان بە پەیوەندی گوینەی لەگەڵ (ئوناَل) و لە ساڵی 1967 (گوینەی و جیهری ) هاوسەرگیری ئەکەن. جیهری کچی خیزانێکی بورژوای ئەستەنبوڵە و لەساڵی 1960 دا بۆ یەکەم جار وەکو شاجوانی وڵاتی تورکیا ناوبانگ دەرئەکات و پاشان ئەبێتە ئەکتەرێکی بەناوبانگ. ئەوان ئاهەنگێکی تایبەت لە بەرزترین نهۆمی تەلاری گەورەی شاری ئەستەنبوڵ، هیلتۆن هۆتیڵدا، ساز ئەکەن." شاژنی جوانی و پادشای ناشیرین هاوسەرگیرییانکرد" ئەم ناو نیشانە دەبێتەوە سەردێڕى زۆربەى رۆژنامە و گۆڤارەکان .گوینەی و جیهری پێکەوە لە چواردە فیلمدا کە لە ساڵانی 1964 بۆ 1968 بەرهەم هێنراون، رۆڵی سەرەکی ئەبینن. لەگەڵ ئەوەی گوینەی ژیانێکی شاهانە ئەژی بەڵام چاوەریی ئەوە لە جیهری ئەکات کە وەک چەپێک بژی. ئەم پەیوەندییەی ئەوان پەیوەندییەکی پر لە کێشە و کارەسات ئەبێت و دوای تەنیا 15 مانگ کۆتای پێ ئەهێنن.

 پێنج مانگ پێش ئەوەی گوینەی هاوسەرگیری لەگەڵ جهیری بکات، ئیلیفی کچی گوینەی و ئوناَل لەدایک ئەبێت. لەگەڵ ئەوەی گوینەی هاوسەرگیری لەگەڵ جهیری ئەکات بەڵام هەمیشە خۆشەویستیەکى تایبەتی بۆ ئیلیف هەیە و تا کۆتایی تەمەنی ئاگای لێی ئەبێت. هەموو ساڵێک لە رۆژی لە دایک بونی ئەلیفدا تەنانەت ئەو ساڵانەش کە لە زینداندایە دیاری بۆ ئەنێرێت. کاتێک لە ساڵی 1982 بۆ ئەوروپا هەڵدێت ئیلیف لەگەڵ خۆی ئەبات و ژیانێکی نوێی بۆ دروست ئەکات. ئەو لە فیلمەکانی (ئامانجی راستەوخۆ و هەڵهاتو) نمایشی دارمانی پەیوەندی نێوان باوک و کچ ئەکات، تەنانەت زۆر کات کۆتاییەکی تراژیدییان بۆ دروست ئەکات.

گوینەی لە ئەستەنبوڵ لە ساڵی 1968 فاتوشی 16 ساڵان ئەناسێت، فاتوش کچی بنەماڵەیەکی ئەلبانی دەوڵەمەندە و پلانی هەیە بۆ خوێندن برواتە ئیتالیا. کاتێک گوینەی چاوی بە فاتوش ئەکەوێت عاشقی ئەبێت و داوای لێ ئەکات هاوسەرگیری لەگەڵ بکات. فاتوش کە سەرەتا رازی ئەبێت بەڵام لە ژێر فشاری باوکی کوتایی بەم پەیوەندییە ئەهێنێت. بۆ بەدەستهێنانەوەی خۆشەویستی فاتوش، گوینەی بۆ ماوەی یەک ساڵ و هەموو هەفتەیەک نامەیەکی خۆشەویستی بۆ ئەنوسێت. هەربۆیە ئەو کاتەی فاتوش دەبێتە 18 ساڵ بەبێ رەزامەندی خانەوادەکەی و لە ساڵی 1970 دا هاوسەرگیری لەگەڵ گوینەی ئەکات. ئاهەنگەکەیان لە گوندی لالیزاری سەر بە ئەدەنە بە داب و نەریتی کوردی بەرێوە ئەچێت. ژیانی ئەوان پرئەبێت لە نەهامەتیی و زۆربەی ساڵانی تەمەنی هاوسەرگیرییان دور لەیەک ئەژین، لە ماوەی 14 ساڵی هاوسەرگیرییاندا نۆ ساڵ گوینەی لە زیندان ئەبێت و ئەو کاتەش کە لە زیندان نییە سەرقاڵی دەرهینانی فیلمە. خۆشەویستی فاتوش نەخشێکی پۆزەتیڤ و کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر کەسایەتی، ژیانی تایبەتی گوینەی ئەبێت. ئەو کاریگەرییە بە جۆرێکە کە گوینەی ئەبێتە کەسێکی هێمن و تەنانەت تیروانینی بۆ سینەماش ئەگورێت. خۆشەویستی و وەفای فاتوش بۆ گوینەی بەشێوەیەکە هەرکاتێک گوینەی زیندانی ئەکرێت ئەو خانویەک لە نزیک زیندانەکەوە ئەگرێت چاوەروانی ئازادبونی ئەو دەکات وهەمو رۆژانێکی هەینی سەردانی کردووە. لە ماوەی 14 ساڵ ژیانی هاوسەریاندا تەنیا 3 ساڵ لەگەڵ هاوسەرەکەی ژیاوە، هەربۆیە گوینەی زۆربەی ئەو نوسینانە کە لە زینداندا ئەینوسێت بەم شیوەیە پێشکەشی ئەکات: "بۆ فاتوش: هاورێ و هاوکاری ئازار و شادیم"

 

ئەو فیلمانەی دەرهێنانی بۆ کردوون لەفیلمی فیشەک من نابڕێت تا فیلمی هیوا لە ساڵانی نیوان 1967 بۆ 1970...

لە فیلمەکانی( فیشەک من نابڕێت، ناوی من کەریمە، پیری نوری، سەیدخان، سەربازی، گورگە برسییەکان، پیاوێکی ناشرین و پادە عوسمان)  بەردەوام ئەبێت لە کارکردنی لە ژانرەکانی چەتەیی، ویستران و تاواندا. نمایشی تۆلەسەندنەوە و توندوتیژی ئەکات، چیرۆکی خۆشەویستی تراژیدی، بەسەرهاتی بەرەنگاربونەوەی جوتیار و ئاغا، و دەسەڵاتدارەکان ئەگێرێتەوە. هەروەها تیشک ئەخاتە سەر ئەوەی کە ژنان چۆن ئەبن بە قوربانی لە جەنگی نیوان پیاوەکان، لە جەنگی پاراستنی داب و نەریت، رق و تۆلەسەندنەوە. فیلمی سەید خان ئەبێتە پر بینەرتیرن فیلم لە ساڵی 1968 کە لە ڤیستڤاڵی ئەدەنە خەڵاتی باشترین فیلم و گوینەی خەڵاتی باشترین ئەکتەر و دەرهێنەر بەدەست ئەهێنێت. گوینەی سەید خان وەک یەکەم کاری راستەقینەی خۆی و وەک سەرەتای بوون بە دەرهێنەر باس ئەکات. هەردوو فیلمی گورگە برسیەکان و پیاوێکی ناشرین لە ساڵی 1969 بەرهەم هاتوون ئەو کاتەی گوینەی مۆڵەتی 3 مانگ لە خزمەتی سەربازی وەرئەگرێت بۆ بەرهەم هێنان و وینەگرتنی ئەو ئەم دوو فیلمە.

ئەوەى لە دەرەوە لە دەستى ئەدات لە زیندان بەدەستى ئەهێنێتەوە.......

 

لە 12 ئازاری 1971 لە تورکیا دا کودەتایەکی سەربازی بە سەرکردایەتی جنەراڵ (میمدو تاگواک) روئەدات و هێز و دەسەڵات ئەکەوێتە ژێر دەستی سوپاوە. ماوەیەک دوای ئەم کودەتایە ئەندامانی پارت و گروپە چەپەکان دەگێرێن و بێسەروشوێن ئەکرێن یان لە زیندان بەند ئەکرێن. بەو هۆیەی گوینەی ماڵەکەی ئەکاتە حەشارگەیەک بۆ هاورێ کۆمۆنیست و چەپەکانی، هەربۆیە بریاری دەستگیرکردنی دەرئەچێت. دواى گەرانێکی زۆر و بی هیوابونی پولیس لە دەستگیرکردنی گوینەی، پولیس فاتۆشی دووگیان دەستبەسەر ئٍەکات و وەک بارمتەیەک بۆ دەستگیرکردنی ئەو بەکاری ئەهێنێت..دادگا بە تۆمەتی حەشاردانی چەپەکان لە لایەن گوینەی بە دەساڵ زیندانی سزای ئەدات بەڵام تا گوڵانی 1974 لە زینداندا ئەمێنێتەوە دوای ئەوەی کە بەر لێبوردنى گشتی ئەکەوێت و ئازاد ئەبێت. ئەم قۆناغەی ژیانی گوینەی لە زینداندا کاریگەر ئەبێت و تیروانینی بۆ سینەما ئەگورێت، بەجۆرێک لە ساڵانی دواتردا تەنیا فیلمی شۆرشگێرانە بەرهەم ئەهێنێت. ئەو کاتەی گوینەی لە زینداندایە و لە ساڵی 1972 کورەکەی لە دایک ئەبێت کە فاتوش لە خۆشەویستیدا بۆ گوینەی ناوی ئەنێت یەلماز و پاش دوو ساَل و هەر لە زینداندا کورەکەی ئەبینێت. دەسەڵاتدارانی سوپا قەدەغەی نمایشکردنی فیلمەکانی ئەکەن و لەهەمان کاتدا چاودێرییەکی چر دەخەنە سەر میدیا بۆ ئەوەی هەواڵ دەربارەی گوینەی بڵاو نەکرێتەوە. ئامانجی ئەوان ئەوەیە کە ناسنامە و مێژووی گوینەی بسرنەوە بەڵام زیندان ئەبێتە قوتابخانەیەک بۆ ئەو شەو و رۆژ کتێب دەخوێنێتەوە . هەروەها دەست ئەکات بە نوسینی چیرۆک بۆ منداڵان و  13 چیرۆک بۆ کورەکەم) ئەنوسێت. زیندان ئەبێتە ئەزمونێکی گەورە بۆ گوینەی کە کەسایەتی راستەقینەی خۆی لە ناو تەنیایی زینداندا بدۆزێتەوە و گەشەی پێ بدات. لەبەر ئەوەی گوینەی بە خیرایی خۆشەویستی زیندانییەکان بەدەست ئەهێنێت و ئەوان وەک رابەرێک لێی ئەروانن، و هەر یەکێکیان چیرۆک و نەهامەتی ژیانی خۆیانیان بۆ ئەگێرینەوە کە ئەبنە ئیلهامی فیلم و سیناریۆکانی گوینەی لە کارەسینەماییەکانى . لەو کاتەی گوینەی لە زیندانە و لە 22 ی ئابی 1972 فیلمی لاوانەوە لە ڤیستسڤاڵی فیلمی ڤینس لە ئیتالیا بەبێ ئامادەبوونی ئەو نمایش ئەکرێت.  لە ماوەی ئەم دوو ساڵەدا کە گوینەی لە زیندان بووە بەبەردەوامی کەمپین بۆ ئازادرکردنی گوینەی ئەنجام ئەدرێت بەڵام هەمیشە لە لایەن دەوڵەتی تورکیاوە رەت ئەکرێتەوە. یەکێک لەو کەمپینانە لەلایەن 163 دەرهێنەر و گەورە هونەرمەندی جیهانی و کەسایەتی وەک ئیلیزابێپ تەیلەر، ریجارد بورتن، ئالیدا ڤالی، کۆستا گاڤراس، ژان لوک گۆدار، جولسن دایسن، تۆنی ریچاردسن، بیتەر بروک، ژان پۆل سارتەر، فرانسیسکۆ رۆسی، ئیلیا کەزان، مارکۆ فیریری، ئاگنا ڤاردا، ژاک دیمی، ژان پیر گۆرین، هینری لانگوا، ئیدگار ریز، ریک ئەخرێت هتد. 

 سەرەتا گوینەی لە زینداندا ڕەخنە لە خۆی ئەگرێت و شیکاریی ئەو سەردەمەی خۆی ئەکات کە چۆن لە کوڕێکی هەژارەوە ئەبێتە دەرهێنەرێکی دەوڵەمەند و لە چینێکی هەژاری خوارەوە بۆ چینێکی بۆرژوا، بازئەدات. ئەوەی کەسایەتی گوینەی بەهادار ئەکات ئەوەیە کە خۆی ڕەخنە لە خۆی ئەگرێت و باس لەوە ئەکات کە چۆن ناوەرۆکی خۆی بیرچۆتەوە و زۆر روکەشانە ژیاوە. کەسایەتی گوینەی لە زینداندا ئەبێت بە کەسێکی ئارام و هێمن، زۆربەی کاتەکانی بۆ نوسینی ڕۆمان، چیرۆک، سیناریۆی فیلمەکانی داهاتوی تەرخان ئەکات. لەهەمان کاتدا رەخنە لە کارە سینەماییەکانی خۆی ئەگرێت کە وەک ئەکتەر رۆڵی لە فلمی بازاریدا بینیوە. گوینەی بەردەوام ئەبێت لە گفتوگۆکردن لەگەڵ خۆیدا و باس لەوە ئەکات کە وای زانیووە چەپ بووە بەڵام راستییەکە ئەوەبووە کە ئەکتەرێکی بە ناوبانگ بووە و ژیانێکی بۆرژواییانە ژیاوە . رەخنە لە خۆی ئەگرێت کە ئەوە روودا و سیناریۆیانەی لە فیلمەکانیدا نمایشی کردووە کە هەمیشە وینای خەڵکانی هەژار و چەوساوەی کردووە، هەمیشە باسی فکری مارکسیزم و کۆمۆنیزمی بۆ هاورێکانی کردووە بەڵام خۆی تەواو پیچەوانەی فیلم و سیناریۆکانی بوون یان تەواو پێچەوانەی پرنسیپەفکرییەکانى بووە کە ئەو بانگەشەی بۆ کردووە. هەربۆیە گوینەی زیندان ئەکاتە شوینێک بۆ دروستکردنەوەی کەسایەتی خۆی و هەمیشەش پەشیمانی خۆی نیشان ئەدات بۆ ئەو زیادەرۆیی و سەرکێشیانەی کردویەتی لە خواردنەوە و بەکارهێنانی چەک و پەیوەندی توندوتیژ و سەرکێشییەکانى لەگەڵ ژناندا. هەربۆیە گوینەی خۆی ئەڵێت "من بە ئازارێکی زۆرەوە، بۆ جارێکی تر لە دایک بومەوە و خۆمم دروست کردەوە. 

 

ماویەتى ...

به‌شی چواره‌م لە ژمارە 1184 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/20 بڵاو بۆتەوە  و لینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24365-2019-08-26-08-41-27.

گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەكات ناساندن و خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

 گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەكات

ناساندن و خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم

بەشى سێیەم/لە ژمارە 1183 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/6 بڵاو بۆتەوە...

گوینە و سینەما.....

یەڵماز گوینەی هەر لە منداڵییەوە عاشقی سینەما بووە بەشێوەیەك لە ساڵی ١٩٤٥ تا ١٩٧٢ بەبەردەوامی سەیری فیلمی كردووە ئەمەش هۆكاربووە كە زۆرشارەزای فیلمی ئەمریكی ناوەراستی شەستەكان بێت. هەر ئەو خۆشەویستییە وای كرد كە لە كۆمپیانیایەكی دروست كردنی فیلم بەناوی دار فیلم دەست بە كاركردن بكات و لە ساڵی ١٩٥٧ ئەبێتە یاریدەدەری ژمێریار و سەرپەرشتی كرینی ئەو فیلمانە ئەكات كە كۆمپانیاكە لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكاوە ئەیكرن و لە سینەماكانی توركیادا نمایشی ئەكەن. بەهۆی ئەم كارەیەوە ئاشنا ئەبێت بە بەرهەمهێنەر، دەرهینەر، بەڕێوبەری ستۆدیۆ و كۆمپانیاكانی بەرهەمێنانی فیلم لە توركیا. سەرەتای كاری سینەمایی گوینەی وەك یاریدەدەری دەرهێنەر و دواتر وەك سیناریست ئەبێت. پاشان دوای ساڵیك لە گەیشتنی بە ئەستەنبوڵ لە ساڵی ١٩٥٨ بەیارمەتی ئەتیڤ یەڵماز كە دەرهێنەرێكی بەناوبانگی كوردە، دەست بە كاركردن ئەكات. گوینەی سێ سیناریۆ بۆ فیلمەكانی ئەتیڤ یەڵماز بە هاوكاری یەشار كەمال ئەنوسێت و دوان لە بیرۆكەی سیناریۆكان لە چیرۆكی یەشار ئەبن. لەو مێژوەوە گوینەی لە فیلمەكانی ئەتیڤدا رۆڵی لاوەكی ئەبینێت و لەهەمان كاتدا كاری یاریدەدەری دەرهێنەریش لەگەڵ ئەتیڤ ئەكات. گوینەی ماوەی دووساڵ لەگەڵ ئەتیڤ كارئەكات و ئەم دوو ساڵە ئەبێتە ئەزمونێكی باش بۆ یەڵماز كە شارەزای سیستەمی بەرهەمهێنان و دەرهێنانی فیلم، نوسینی سیناریۆ، كاركردن لەگەل ئەكتەر، فێربونی تەكنیكی مۆنتاژ، وێنەگرتن و تەكنیكەكانی دیكەی دروستكردنی فیلم، ببَیت. یەلماز گوینەی و ئەتیڤ یەڵماز دوو لاوی كوردی ئاوارەی ئەستەنبوڵ بوون كە لە ساڵانی دواتردا ئەبنە بەناوبانگترین دەرهێنەر لە توركیا.

ناوەرۆكی فیلمەكانی گوینەی لە ساڵانی سەرەتایی كاركردنیدا....

بەگشتی دوو مۆتیڤ لە زۆربەی فیلمەكانی گوینەیدا هەیە و رەنگی داوەتەوە ئەویش مۆتیڤی هەژاریی، دوژمنایەتی و تۆڵەسەندنەوەیە. ئەمەش ئەگەرێتەوە بۆ ئەو ژینگە كۆمەڵایەتی و جوگرافییەی كە گوینەی تییدا ژیاوە. لە ڕووی جوگرافییەوە گوینەی لە باكوری كوردستان لە دایك بووە و ژیاوە لە رووی كۆمەڵایەتیشەوە دانیشتوانەكەی دابەش بون بۆ چەندین هۆزی جیاواز. كێشەی دوژمنایەتی لە نیوان ئەو هۆزانەدا هەبووە و تەنانەت دایك و باوكی گوینەی لە دوو هۆزی دوژمنداری یەك ئەبن و چەندین كەسی پلە یەكی ئەوان ئەبنە قوربانی دەستی ئەو دوژمنایەتییە. ئەم دوژمنایەتییە مێژووەكەی دەیان ساڵە و تەنانەت دوای ئەوەش كە زێدی خۆیان بەجی ئەهێڵن، و هەر بەردەوام ئەبێت. جارێك حەمیدی باوك لەبەرچاوی گوینەی نۆ ساڵان بریندار ئەكرێت و بە جەستەیەكی خوێناییەوە لە دەست دوژمنەكانی هەڵدێت. ترسی تۆڵەسەندنەوە و هێرش كردنە سەریان لە لایەن دوژمنەكانیانەوە هۆكارە كە لە منداڵییەوە فیری بەكارهێنانی چەك ببَیت و بۆ هەمیشە و تەنانەت تا ئەو كاتەش كە لە فەرەنسا ئەبێت بەردەوام دەمانچە لەگەڵ خۆی هەَلئەگرێت. چەك ئەبێت بە ڕەمزێك بۆ ئەستێرەیەكی سینەمایی گەورە و گوینەی هەمیشە لە وێنە و پۆستەرەكانی و لە كارەكتەی فیلمەكانیدا، بە چەكەوە ئەبینرێت. ئەم چیرۆكی دوژمنداری و تۆڵەسەندنەوەیە ئەبێت بە هەوێنی فیلمی نیگەرانی و دوژمن. ئەو خۆی ئەڵێت: لە دوای ڕوخساری دایك و باوكم، یەكەم شت كە لەمالەوە دەمبینی، چەك بوو. ئەو چەكە بە دیواری ژورەكەمانەوە هەلواسرابوو. جگە لەوەی ئەو ئەسپانەم دەبینی كە باوكم خزمەت و چاودێری ئەكردن، لەو كاتەوە خۆشەویستیم بۆ چەك و ئەسپ لەلا دروست بوو. مۆتیڤیكی تر كە لە فیلمەكانی گوینەیدا زۆر بەرجەستە ئەبێت ئەوەیە كە خاڵی هاوبەش هەیە لە نیوان كارەكتەری ناو فیلمەكانی گوینەی، كە دیارترینیان گوینەی رۆلی كەسایەتییەكی هەژار یان جوتیارێكی بینیوە كە هەوڵ ئەدات مانایەك بۆ ژیان بدۆزیتەوە یان گۆرانكارییەك لە ژیانی خۆیدا دروست بكات بەڵام بەخێرایی ئەو هەوڵانە شكست ئەهێنێت. ئامانجی ئەو كارەكتەرانە رزگاركردنی خۆیانە لە سەختی ژیان و هەوڵدانیانە بۆ دروستكردنی ژیانێكی نوێ كە نادیارە. هەندێك لەو كارەكتەرانە گوندەكانیان بەجێ ئەهێلن و ئەبنە قاچاخچی سەر سنورەكان یان دوای ئاوارەبونیان لە شارە گەورەكان ئەبنە چەتە. هەربۆیە لە فیلمەكانی ساڵانی شەستیشدا، گوینەی نمایشی شەر و توندوتیژی ئەكات. نمونەی ئەو فیلمانەش (هەرسێكتان بە گولللە كون دەكەم، فیشەكی نەتەقێنراو، بە چەكەكەم سوێند دەخۆم، لاشەكان لە روبارێكی خویناودا سەر ئاوكەوتوون، خوێن وەك روبار ئەروات، گوینەی مردن بلاو ئەكاتەوە، واژۆكەم بە خوێن نوسراوە، ئەژیم تاكو ئەمرم، یاسای چەك، خۆین لەسەر شەقام، گەنمی خوێناوی). لە كۆی ئەو فیلمانەدا گوینەی ئەیەوێت ئەوە بڵَیت كە ئەو هەژارانە بریاری خۆیان نییە كە بون بە چەتە، هەموویان كەسانی باشن بەڵام سەختی ژیان و لە ژێر فشاری كۆمەڵگە و ستەمی سیستەمدا بونەتە كەسێكی یاخی و سەركێش. لەسەرەتادا ئەو فیلمانەی كە گوینەی رۆلی تێدا بینیوە فیلمی بازاری بون كە بە بودجە و كاتێكی كەم بەرهەم هاتوون و زۆرترین بینەر لە سینەماكاندا كۆ ئەكاتەوە، هەر ئەم فیلمانەش ئەیكەن بە ئەستیرەی سینەمایی و ئەیناسێنن. لە بەرامبەردا بەرهەمهێنەرەكانی فیلم پارەیەكی زۆر ئەدەنە گوینەی تا رۆڵ لە فیلمی رۆمانتیكی ببینێت بەلام گوینەی رەتی ئەكاتەوە و لە داهاتودا فیلمەكانی بەجۆرێك هەڵئەبژێرَیت كە رەخنە لە دەسەڵات، مۆدَیرنكردنی شارە گەورەكان وهەیمەنەی سیستەمی سەرمایەداری، ئەگریت.

زیندان ناسنامەی هزری چەپێتی گوینەی بەهێزتر ئەكات 

گوینەی لەساڵی ١٩٦١ بۆ یەكەمجار لەسەر چیرۆكێك كە شەش ساڵ پێشتر نوسیویەتی و بە تۆمەتی پروپاگەندە بۆ كۆمۆنیزم بە دوساڵ زیندانی سزا ئەدرێت. هەربۆیە یەكەم قوناغی كاركردنی لە سینما كۆتای یەت بەڵام دووەم قوناغی ژیانی سینەمایی دەستی پێكرد چونكە وەك ئەكتەر و وەك نوسەر پلان بۆ كاركردنی داهاتووی دائەنێت. ئەو دەستی بە لێكۆلینەوەیەكی ورد كرد لە بارەی سینەمای توركی، سیستەمی بەرهەمهینانی فیلم، ئەو هۆكارانەی وا ئەكات كە فیلمێك پر بینەرترین فیلم بێت، لە هەمان كاتدا خویندنەوەی بۆ حەز و داواكاری بینەر كرد. ئەم دوو ساڵەی زیندان هۆكار ئەبێت كە زۆربەی كاتەكانی بە خویندنەوە سەرقاڵ بكات و زیاتر ئەو كتێبانە بخوێنێتەوە كە سەبارەت بە كۆمۆنیزم و سۆشیالیزمن. خویندنەوەی ناو زیندان ئەبێت بە هەوێنی ئەو چیرۆك و سیناریۆیانەی كە لە داهاتودا ئەینوسێت و تەنانەت یەكەم رۆمانیشی بەناوی (ئەوان بەسەرشۆری مردن) هەر لە زیندان ئەنوسێت و تیایدا تیروانین و فكری چەپی خۆی بەئاشكرا دەرئەخات. چیرۆك، رۆمان و نوسینەكانی كە بەدزییەوە دەینێرێتە دەرەوە، لە رۆژنامە و گۆڤارەكاندا بڵاو ئەكرێتەوە. گوینەی بۆ نوسینەكانی خەلاتی ئۆرهان كەمال لەساڵی ١٩٧٢ وەرئەگرێت، كە گەورەترین خەڵاتی ئەدەبییە لە توركیای ساڵانی حەفتاكاندا. گوینەی بۆ تەواكردنی ماوەی زیندانییەكەی بۆ مەنفا بۆ شاری كۆنیا دور ئەخرێتەوە و بەبیانوی كۆمۆنیست بونییەوە ناوی ئەخرَیتە لیستی ڕەشەوە هەربۆیە دۆزینەوەی كار زۆر قورس ئەبێت و دواجار وەك پاسەوانێك لە یانەیەكی شەوانەدا كارئەكات. بۆ ماوەی شەش مانگ هەموو رۆژیك، چۆتە بنكەی پۆلیس و واژۆی ئامادەبونی لە شارەكەدا كردووە. دوای كۆتایهاتنی ماوەی زیندانییەكەی ئەگەرێتەوە ئەستەنبوڵ بەڵام هیچ كۆمپانیایەكی فیلم و دەرهێنەرێك نایەوێت لەگەڵ كۆمۆنیستێكی زیندانكراودا كاربكەن. لە رۆژنامەكاندا دەنوسرێت: یەلماز پوتن وەك سیخورێكی كۆمۆنیستی روسی دەستگیركراوە و ئازادكراوە. لەبەر ئەوەی ئەم ناوە گرفتی زۆر بۆ یەڵماز دروست ئەكات و دواجار ناجار ئەبێت ناوەكەی بگۆریت و بیكات بە یەڵماز گوینەی. 

لەساڵانی نێوان 1950 بۆ 1970 توركیا یەكێك ئەبێت لەو وڵاتانەی كە زۆرترین فلمی تێدا بەرهەم ئەهێنرَیت، لە شەستەكانی سەدەی رابوردودا و ساڵانە زیاتر لە دوو سەد فیلم لە توركیا بەرهەم هاتووە. كۆمپانیاكانی بەرهەم هێنان بەگشتی لە شاری ئەستەنبوڵ ئەبن و بە دەیان كومپانیای جیاواز و سەدان دەرهێنەر لە بواری فیلمدا كارئەكەن. هەربۆیە گوینەی ئەتوانێت لە ماوەیەكی كەمدا لە ئەكتەری لاوەكی لە فیلمی دەرهینەرانی تردا ببَیتە ئەكتەر و سیناریستی بەناوبانگ و دواتریش ئەبێتە یەكێك لە خۆشەویسترین و بەناوبانگرین ئەكتەری توركیا. بەو هۆیەش كە گوینەی پیشتر 5 ساَل لە پشتی كامێراوە كاری كردووە و لەو نیوەندەدا كەسانێكی زۆری ناسیوە، ئەزمونێكی زۆری كاركردنی لە ناو هۆڵی سینەماكاندا هەبووە، هەموو ئەمانە هۆكاربون كە كاتێك گوینەی لە زیندان ئازاد بوو و ئەو فیلمانەی رۆلی تیدا ئەبینی ئەبونە پربینەرترین فیلم و بەخیرایی بووە بەناوبانگترین ئەكتەری سینەمایی توركی. شایەنی باسە لە ساڵانی 1956 بۆ 1961 هیچ كەسایەتیەكی تایبەتی لە رۆلەكانیدا دروست نەكردووە بەڵكو كەسایەتییەكان لە لایەن یەشار كەمالەوە دروستكراون. لە دوای ساڵی 1964 ئەو فیلمانەی گوینەی رۆڵی تێدا بینیون هەمووی سیناریۆی خۆی بون. واتە گوینەی هەم سیناریست و ئەكتەر و هەم دروست كەری كارەكتەرەكان بووە كە خۆی رۆڵی بینیوە. لەگەڵ بەردەوام كاركردنیدا، گوینەی لە فیلمی یاسای سنوری گەورە دەرهینەری توركیا لوتفی ئەكشدا لە ساڵی 1966 رۆلی سەرەكی ئەبینێت و خەڵاتی باشترین ئەكتەر لە ڤیستیڤالی ئەنتالیا ئەباتەوە. لە ساڵی 1963 بۆ 1970 لە زیاتر لە حەفتا فیلمدا رۆڵی سەرەكی ئەبینێت، چەندان سیناریۆ بۆ دەرهێنەرانی دیكە ئەنوسێت، تەنیا لەساڵی 1965 گوینەی لە بیست و حەوت فیلمدا رۆلی سەرەكی ئەبینێت، ئەمە لە كاتێكدا لە توركیا ساڵانە نزیكی 250 فیلم بەرهەم هینراوە، واتە گوینەی لەسەدا دەی ئەو فیلمانە رۆل ئەبینێت كە لە توركیا بەرهەم هێنراون لەو ساڵەدا.

 

ماویەتى ...

بەشى سێیەم/لە ژمارە 1183 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە  2019/8/6 بڵاو بۆتەوە و لینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...

 https://en.calameo.com/read/000783018a7f74a131673 

لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:

 http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24186-2019-08-06-08-02-32  .