گوینەی لە زیندان و سینەماوە ئەزمونی بەرەنگاریی چەپ دەکات
خوێندنەوە: هەڵوێست عبداللە کەریم
بهشی چوارهم لە ژمارە 1184 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/20 بڵاو بۆتەوە
خۆشەویستى و ناجێگیرى ژیانى تایبەتى گوینەى....
لە ساڵی 1963 ئەو کاتەی کە گوینەی بۆ تەواوکردنی ماوەی زیندانییەکەی بۆ کۆنیا دورخراوەتەوە و پاسەوانی یانەیەکی شەوانە ئەکات، لەو یانەیە گۆرانیبێژێک بە ناوی (کان ئونال) ئەناسێت کە بۆ ماوەی 3 ساڵ پەیوەندی خۆشەویستیان بەردەوام دەبێت . بەرهەمی ئەم پەیوەندییە کچێکە بەناوی (ئەلیف)، بەڵام گوینەی هاوسەرگیری لەگەڵ (ئوناڵ ) ناکات. دوای ئەوەی (نیباهات جیهری ) 19 ساڵ ئەناسێت و عاشقی ئەبێت ئەم پەیوەندییە ئەبێتە هۆى کۆتایهێنان بە پەیوەندی گوینەی لەگەڵ (ئوناَل) و لە ساڵی 1967 (گوینەی و جیهری ) هاوسەرگیری ئەکەن. جیهری کچی خیزانێکی بورژوای ئەستەنبوڵە و لەساڵی 1960 دا بۆ یەکەم جار وەکو شاجوانی وڵاتی تورکیا ناوبانگ دەرئەکات و پاشان ئەبێتە ئەکتەرێکی بەناوبانگ. ئەوان ئاهەنگێکی تایبەت لە بەرزترین نهۆمی تەلاری گەورەی شاری ئەستەنبوڵ، هیلتۆن هۆتیڵدا، ساز ئەکەن." شاژنی جوانی و پادشای ناشیرین هاوسەرگیرییانکرد" ئەم ناو نیشانە دەبێتەوە سەردێڕى زۆربەى رۆژنامە و گۆڤارەکان .گوینەی و جیهری پێکەوە لە چواردە فیلمدا کە لە ساڵانی 1964 بۆ 1968 بەرهەم هێنراون، رۆڵی سەرەکی ئەبینن. لەگەڵ ئەوەی گوینەی ژیانێکی شاهانە ئەژی بەڵام چاوەریی ئەوە لە جیهری ئەکات کە وەک چەپێک بژی. ئەم پەیوەندییەی ئەوان پەیوەندییەکی پر لە کێشە و کارەسات ئەبێت و دوای تەنیا 15 مانگ کۆتای پێ ئەهێنن.
پێنج مانگ پێش ئەوەی گوینەی هاوسەرگیری لەگەڵ جهیری بکات، ئیلیفی کچی گوینەی و ئوناَل لەدایک ئەبێت. لەگەڵ ئەوەی گوینەی هاوسەرگیری لەگەڵ جهیری ئەکات بەڵام هەمیشە خۆشەویستیەکى تایبەتی بۆ ئیلیف هەیە و تا کۆتایی تەمەنی ئاگای لێی ئەبێت. هەموو ساڵێک لە رۆژی لە دایک بونی ئەلیفدا تەنانەت ئەو ساڵانەش کە لە زینداندایە دیاری بۆ ئەنێرێت. کاتێک لە ساڵی 1982 بۆ ئەوروپا هەڵدێت ئیلیف لەگەڵ خۆی ئەبات و ژیانێکی نوێی بۆ دروست ئەکات. ئەو لە فیلمەکانی (ئامانجی راستەوخۆ و هەڵهاتو) نمایشی دارمانی پەیوەندی نێوان باوک و کچ ئەکات، تەنانەت زۆر کات کۆتاییەکی تراژیدییان بۆ دروست ئەکات.
گوینەی لە ئەستەنبوڵ لە ساڵی 1968 فاتوشی 16 ساڵان ئەناسێت، فاتوش کچی بنەماڵەیەکی ئەلبانی دەوڵەمەندە و پلانی هەیە بۆ خوێندن برواتە ئیتالیا. کاتێک گوینەی چاوی بە فاتوش ئەکەوێت عاشقی ئەبێت و داوای لێ ئەکات هاوسەرگیری لەگەڵ بکات. فاتوش کە سەرەتا رازی ئەبێت بەڵام لە ژێر فشاری باوکی کوتایی بەم پەیوەندییە ئەهێنێت. بۆ بەدەستهێنانەوەی خۆشەویستی فاتوش، گوینەی بۆ ماوەی یەک ساڵ و هەموو هەفتەیەک نامەیەکی خۆشەویستی بۆ ئەنوسێت. هەربۆیە ئەو کاتەی فاتوش دەبێتە 18 ساڵ بەبێ رەزامەندی خانەوادەکەی و لە ساڵی 1970 دا هاوسەرگیری لەگەڵ گوینەی ئەکات. ئاهەنگەکەیان لە گوندی لالیزاری سەر بە ئەدەنە بە داب و نەریتی کوردی بەرێوە ئەچێت. ژیانی ئەوان پرئەبێت لە نەهامەتیی و زۆربەی ساڵانی تەمەنی هاوسەرگیرییان دور لەیەک ئەژین، لە ماوەی 14 ساڵی هاوسەرگیرییاندا نۆ ساڵ گوینەی لە زیندان ئەبێت و ئەو کاتەش کە لە زیندان نییە سەرقاڵی دەرهینانی فیلمە. خۆشەویستی فاتوش نەخشێکی پۆزەتیڤ و کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر کەسایەتی، ژیانی تایبەتی گوینەی ئەبێت. ئەو کاریگەرییە بە جۆرێکە کە گوینەی ئەبێتە کەسێکی هێمن و تەنانەت تیروانینی بۆ سینەماش ئەگورێت. خۆشەویستی و وەفای فاتوش بۆ گوینەی بەشێوەیەکە هەرکاتێک گوینەی زیندانی ئەکرێت ئەو خانویەک لە نزیک زیندانەکەوە ئەگرێت چاوەروانی ئازادبونی ئەو دەکات وهەمو رۆژانێکی هەینی سەردانی کردووە. لە ماوەی 14 ساڵ ژیانی هاوسەریاندا تەنیا 3 ساڵ لەگەڵ هاوسەرەکەی ژیاوە، هەربۆیە گوینەی زۆربەی ئەو نوسینانە کە لە زینداندا ئەینوسێت بەم شیوەیە پێشکەشی ئەکات: "بۆ فاتوش: هاورێ و هاوکاری ئازار و شادیم"
ئەو فیلمانەی دەرهێنانی بۆ کردوون لەفیلمی فیشەک من نابڕێت تا فیلمی هیوا لە ساڵانی نیوان 1967 بۆ 1970...
لە فیلمەکانی( فیشەک من نابڕێت، ناوی من کەریمە، پیری نوری، سەیدخان، سەربازی، گورگە برسییەکان، پیاوێکی ناشرین و پادە عوسمان) بەردەوام ئەبێت لە کارکردنی لە ژانرەکانی چەتەیی، ویستران و تاواندا. نمایشی تۆلەسەندنەوە و توندوتیژی ئەکات، چیرۆکی خۆشەویستی تراژیدی، بەسەرهاتی بەرەنگاربونەوەی جوتیار و ئاغا، و دەسەڵاتدارەکان ئەگێرێتەوە. هەروەها تیشک ئەخاتە سەر ئەوەی کە ژنان چۆن ئەبن بە قوربانی لە جەنگی نیوان پیاوەکان، لە جەنگی پاراستنی داب و نەریت، رق و تۆلەسەندنەوە. فیلمی سەید خان ئەبێتە پر بینەرتیرن فیلم لە ساڵی 1968 کە لە ڤیستڤاڵی ئەدەنە خەڵاتی باشترین فیلم و گوینەی خەڵاتی باشترین ئەکتەر و دەرهێنەر بەدەست ئەهێنێت. گوینەی سەید خان وەک یەکەم کاری راستەقینەی خۆی و وەک سەرەتای بوون بە دەرهێنەر باس ئەکات. هەردوو فیلمی گورگە برسیەکان و پیاوێکی ناشرین لە ساڵی 1969 بەرهەم هاتوون ئەو کاتەی گوینەی مۆڵەتی 3 مانگ لە خزمەتی سەربازی وەرئەگرێت بۆ بەرهەم هێنان و وینەگرتنی ئەو ئەم دوو فیلمە.
ئەوەى لە دەرەوە لە دەستى ئەدات لە زیندان بەدەستى ئەهێنێتەوە.......
لە 12 ئازاری 1971 لە تورکیا دا کودەتایەکی سەربازی بە سەرکردایەتی جنەراڵ (میمدو تاگواک) روئەدات و هێز و دەسەڵات ئەکەوێتە ژێر دەستی سوپاوە. ماوەیەک دوای ئەم کودەتایە ئەندامانی پارت و گروپە چەپەکان دەگێرێن و بێسەروشوێن ئەکرێن یان لە زیندان بەند ئەکرێن. بەو هۆیەی گوینەی ماڵەکەی ئەکاتە حەشارگەیەک بۆ هاورێ کۆمۆنیست و چەپەکانی، هەربۆیە بریاری دەستگیرکردنی دەرئەچێت. دواى گەرانێکی زۆر و بی هیوابونی پولیس لە دەستگیرکردنی گوینەی، پولیس فاتۆشی دووگیان دەستبەسەر ئٍەکات و وەک بارمتەیەک بۆ دەستگیرکردنی ئەو بەکاری ئەهێنێت..دادگا بە تۆمەتی حەشاردانی چەپەکان لە لایەن گوینەی بە دەساڵ زیندانی سزای ئەدات بەڵام تا گوڵانی 1974 لە زینداندا ئەمێنێتەوە دوای ئەوەی کە بەر لێبوردنى گشتی ئەکەوێت و ئازاد ئەبێت. ئەم قۆناغەی ژیانی گوینەی لە زینداندا کاریگەر ئەبێت و تیروانینی بۆ سینەما ئەگورێت، بەجۆرێک لە ساڵانی دواتردا تەنیا فیلمی شۆرشگێرانە بەرهەم ئەهێنێت. ئەو کاتەی گوینەی لە زینداندایە و لە ساڵی 1972 کورەکەی لە دایک ئەبێت کە فاتوش لە خۆشەویستیدا بۆ گوینەی ناوی ئەنێت یەلماز و پاش دوو ساَل و هەر لە زینداندا کورەکەی ئەبینێت. دەسەڵاتدارانی سوپا قەدەغەی نمایشکردنی فیلمەکانی ئەکەن و لەهەمان کاتدا چاودێرییەکی چر دەخەنە سەر میدیا بۆ ئەوەی هەواڵ دەربارەی گوینەی بڵاو نەکرێتەوە. ئامانجی ئەوان ئەوەیە کە ناسنامە و مێژووی گوینەی بسرنەوە بەڵام زیندان ئەبێتە قوتابخانەیەک بۆ ئەو شەو و رۆژ کتێب دەخوێنێتەوە . هەروەها دەست ئەکات بە نوسینی چیرۆک بۆ منداڵان و 13 چیرۆک بۆ کورەکەم) ئەنوسێت. زیندان ئەبێتە ئەزمونێکی گەورە بۆ گوینەی کە کەسایەتی راستەقینەی خۆی لە ناو تەنیایی زینداندا بدۆزێتەوە و گەشەی پێ بدات. لەبەر ئەوەی گوینەی بە خیرایی خۆشەویستی زیندانییەکان بەدەست ئەهێنێت و ئەوان وەک رابەرێک لێی ئەروانن، و هەر یەکێکیان چیرۆک و نەهامەتی ژیانی خۆیانیان بۆ ئەگێرینەوە کە ئەبنە ئیلهامی فیلم و سیناریۆکانی گوینەی لە کارەسینەماییەکانى . لەو کاتەی گوینەی لە زیندانە و لە 22 ی ئابی 1972 فیلمی لاوانەوە لە ڤیستسڤاڵی فیلمی ڤینس لە ئیتالیا بەبێ ئامادەبوونی ئەو نمایش ئەکرێت. لە ماوەی ئەم دوو ساڵەدا کە گوینەی لە زیندان بووە بەبەردەوامی کەمپین بۆ ئازادرکردنی گوینەی ئەنجام ئەدرێت بەڵام هەمیشە لە لایەن دەوڵەتی تورکیاوە رەت ئەکرێتەوە. یەکێک لەو کەمپینانە لەلایەن 163 دەرهێنەر و گەورە هونەرمەندی جیهانی و کەسایەتی وەک ئیلیزابێپ تەیلەر، ریجارد بورتن، ئالیدا ڤالی، کۆستا گاڤراس، ژان لوک گۆدار، جولسن دایسن، تۆنی ریچاردسن، بیتەر بروک، ژان پۆل سارتەر، فرانسیسکۆ رۆسی، ئیلیا کەزان، مارکۆ فیریری، ئاگنا ڤاردا، ژاک دیمی، ژان پیر گۆرین، هینری لانگوا، ئیدگار ریز، ریک ئەخرێت هتد.
سەرەتا گوینەی لە زینداندا ڕەخنە لە خۆی ئەگرێت و شیکاریی ئەو سەردەمەی خۆی ئەکات کە چۆن لە کوڕێکی هەژارەوە ئەبێتە دەرهێنەرێکی دەوڵەمەند و لە چینێکی هەژاری خوارەوە بۆ چینێکی بۆرژوا، بازئەدات. ئەوەی کەسایەتی گوینەی بەهادار ئەکات ئەوەیە کە خۆی ڕەخنە لە خۆی ئەگرێت و باس لەوە ئەکات کە چۆن ناوەرۆکی خۆی بیرچۆتەوە و زۆر روکەشانە ژیاوە. کەسایەتی گوینەی لە زینداندا ئەبێت بە کەسێکی ئارام و هێمن، زۆربەی کاتەکانی بۆ نوسینی ڕۆمان، چیرۆک، سیناریۆی فیلمەکانی داهاتوی تەرخان ئەکات. لەهەمان کاتدا رەخنە لە کارە سینەماییەکانی خۆی ئەگرێت کە وەک ئەکتەر رۆڵی لە فلمی بازاریدا بینیوە. گوینەی بەردەوام ئەبێت لە گفتوگۆکردن لەگەڵ خۆیدا و باس لەوە ئەکات کە وای زانیووە چەپ بووە بەڵام راستییەکە ئەوەبووە کە ئەکتەرێکی بە ناوبانگ بووە و ژیانێکی بۆرژواییانە ژیاوە . رەخنە لە خۆی ئەگرێت کە ئەوە روودا و سیناریۆیانەی لە فیلمەکانیدا نمایشی کردووە کە هەمیشە وینای خەڵکانی هەژار و چەوساوەی کردووە، هەمیشە باسی فکری مارکسیزم و کۆمۆنیزمی بۆ هاورێکانی کردووە بەڵام خۆی تەواو پیچەوانەی فیلم و سیناریۆکانی بوون یان تەواو پێچەوانەی پرنسیپەفکرییەکانى بووە کە ئەو بانگەشەی بۆ کردووە. هەربۆیە گوینەی زیندان ئەکاتە شوینێک بۆ دروستکردنەوەی کەسایەتی خۆی و هەمیشەش پەشیمانی خۆی نیشان ئەدات بۆ ئەو زیادەرۆیی و سەرکێشیانەی کردویەتی لە خواردنەوە و بەکارهێنانی چەک و پەیوەندی توندوتیژ و سەرکێشییەکانى لەگەڵ ژناندا. هەربۆیە گوینەی خۆی ئەڵێت "من بە ئازارێکی زۆرەوە، بۆ جارێکی تر لە دایک بومەوە و خۆمم دروست کردەوە.
ماویەتى ...
بهشی چوارهم لە ژمارە 1184 هەفتەنامەی رێگای كوردستان، لە 2019/8/20 بڵاو بۆتەوە و لینکی هەفتەنامەکە لە خوارەوە بەردەستە...
لینکی بابەتەکە لە ویبسایتی ریگای کوردستان لە خوارەوە بەردەستە:
http://www.regaykurdistan.com/index.php/edeb-huner/24365-2019-08-26-08-41-27.
